شكرگزاری يک مكتب تربيتی است
عصر شیعه ـ اشرف اقبال‌زاده، مدرس تفسير و علوم قرآن حوزه علميه الزهرا اهواز در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) شعبه خوزستان، پيرامون آيه «وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا یَشْكُرُ لِنَفْسِهِ، و هر كس سپاس گزارد تنها به سود خويش سپاس می‌گزارد»(نحل/40) گفت: اين آيه بيانگر آن است كه تلاش انسان تأثير بسزايی در رسيدن او به هدف و نقش مستقيمی در سعادت او دارد؛ اين آيه را می‌توان در كنار آيات ديگر بررسی كرد كه همه يك هدف را می‌رسانند و آن اين است كه هر تلاشی از انسان به سود خويش است.
وی گفت: كمااينكه در ادامه آيه می‌فرمايد: «وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ كَرِيمٌ، و هر كس ناسپاسى كند بي‌گمان پروردگارم بي‌نياز و كريم است» بر اين اساس خداوند بی‌نياز از تلاش‌های انسان است. آياتی همچون «إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا»(اسراء/7)، «وَافْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(حج/77) و «لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ» (ابراهيم/7) همه بيانگر آن است كه اگر انسان‌ها شكر خدای را به جا آورند، خداوند بر نعمت‌هايشان می‌افزايد.
اقبال‌زاده با بيان اينكه خداوند نيازی به شكرگزاری ما ندارد، اضافه كرد: اگر خداوند به شكرگزاری دستور داده آن نيز موجب نعمت ديگری است. خداوند می‌خواهد يک مكتب عالی تربيتی را به ما آموزش دهد.
وی با طرح پرسش چيستی حقيقت شكر و رابطه آن با افزونی نعمت گفت: با روشن شدن اين دو موضوع می‌توان فهميد كه شكرگزاری چگونه می‌تواند يك عامل تربيتی باشد و چگونه نفع آن به خود انسان بازمی‌گردد.
اين مدرس علوم قرآنی اظهار كرد: حقيقت شكر به شكر زبانی منحصر نمی‌شود و شكر چند مرحله دارد؛ مرحله اول آن است كه به بخشنده اين نعمت بينديشيم، اين توجه و ايمان باعث ارتباط مستقيم ما با خدا و اخلاص در عمل می‌شود. مرحله بعد شكر زبانی است و بالاتر از آن شكر در عمل است.
وی توضيح داد: بايد درباره هر نعمتی كه خداوند به ما ارزانی داشته است به اين موضوع بينديشيم كه خداوند به چه هدفی اين نعمت را به ما داده است و پس از اين، نعمت را در مورد خود به مصرف برسانيم و اگر چنين نكنيم و نعمت را در مسيری كه خداوند معين كرده، بهره نگيريم كفران نعمت كرده‌ايم.
اقبال‌زاده با ارائه مثالی گفت: چنانچه نعمت‌هايی همچون گوش و چشم و عقل خود را در راه درك عظمت خداوند و شناخت راه زندگی به كار گرفتيم، شكر عملی آنها را به جا آورده‌ايم و اگر از اين ابزارها به عنوان وسيله طغيان و خودپرستی و غفلت و دوری از خدا استفاده كرديم، اين رفتارها عين كفران آن نعمتها است. امام صادق(ع) می‌فرمايد: «شكر نعمت آن است كه از گناهان پرهيز شود.»
اين مدرس حوزه با بيان اينكه رابطه‌ای ميان شكر و فزونی نعمت يا انتفاعی كه از نعمت برده می‌شود، وجود دارد، توضيح داد: چنانچه انسان‌ها نعمت‌های خداوند را در هدف‌های واقعی نعمت صرف و عملاً ثابت كنند كه شايسته اين نعمت هستند، اين شايستگی باعث فيض بيشتر و موهبت بالاتری شده و باعث می‌شود خداوند اين انتفاع را به درجه اعلی خود نسبت به انسان برساند.
وی با اشاره به سخنی از امام علی(ع) گفت: ايشان در اين باره فرمودند: «اذا اقبلت عليكم اطراف النّعم فلا تنفروا اقصاها بقلة الشّكر» به اين معنا كه وقتی مقدمات نعمت‌های خداوند به شما می‌رسد، سعی كنيد با شكرگزاری بقيه نعمت را به سوی خود جلب كنيد و با كمی شكرگزاری آن را از خود دور نسازيد.
اين مدرس علوم قرآنی ادامه داد: نكته ديگری كه می‌توان از آيه ياد شده دريافت اين است كه تنها شكر و سپاسگزاری از خداوند در برابر نعمتها كافی نيست بلكه بايد از كسانی كه وسيله اين نعمتها را فراهم می‌كنند، تشكر و قدردانی صورت گيرد تا آنها به اين وسيله به خدمات بيشتر در جامعه تشويق شوند. چنانكه در سخنی از امام سجاد(ع) آمده است: شكرگزارترين مردم برای خدا كسانی هستند كه از همه بيشتر شكر مردم را به جا می‌آورند.
اقبال‌زاده افزود: نكته ديگر آن است كه انتفاع انسان از شكرگزاری و افزايش نعمتها، صرف افزايش نعمت مادی نيست بلكه نفس شكرگزاری كه توأم با توجه مخصوص به خداست، عشق تازه‌ای به ساحت مقدس او در وجود انسان پديد می‌آورد كه خود يك نعمت بزرگ روحانی است و در تربيت نفس انسان‌ها و دعوت آنها به اطاعت از فرمان الهی بسيار مؤثر است.
وی ادامه داد: نكته ديگر احيای روح شكرگزاری در جامعه است. خانواده و جامعه‌ای كه در آن روحيه و خلق شكرگزاری وجود دارد جامعه و خانواده‌ای با نشاط تر و موفق‌تر است. بنابراين احياء روح شكرگزاری در جامعه و ترويج فرهنگ ارج نهادن، تقدير و سپاس از كسانی كه با علم و دانش خود يا ساير تلاش‌ها به جامعه خدمت می‌كنند، خود عامل مهم حركت و شكوفايی و پويايی در جامعه است.
اقبال‌زاده در پایان گفت: در جامعه و خانواده‌ای كه روحيه شكرگزاری رايج است، همه افراد خانواده يا جامعه مشتاقانه در جهت رفع مشكلات اجتماعی يكديگر حركت می‌كنند، بنابراين شكر عامل ارتباط با خدا و توجه به او، شكر عملی، ايجاد جامعه و خانواده‌ای با نشاط، پويا و مهربان نسبت به هم و شاكر نسبت به خدا و مخلوق خدا است.