آیا وقتی زائر به پیامبر و یا یكی از ائمه سلام می دهد، ایشان جواب سلام ما را می دهند؟

پرسش:

آیا وقتی زائر به پیامبر و یا یكی از ائمه سلام می دهد، ایشان جواب سلام ما را می دهند؟ و اگر اینطور است چگونه این امر اتفاق می افتد كه ایشان در آن واحد جواب چندین نفر را می دهند؟

پاسخ:

سئوال مورد بحث مشتمل بر دو سئوال است:

1. آیا ائمه پاسخ سلام ما را می دهند؟ 2. ائمه چگونه در آن واحد پاسخ سلام چندین نفر را می دهند؟ سئوال اولی دارای دو منشأ احتمالی است و در واقع منحل به دو سئوال می شود:

اول اینكه ممكن است منشأ این سئوال تردید در مورد علم و اطلاع و به عبارت ساده تر تردید در شنیدن سلام ما توسط ائمه باشد كه در هیئت سئوال به این شكل در می آید: آیا ائمه سلام ما را می شنوند و آیا ائمه از سلام ما به ایشان آگاه می شوند و به آن علم پیدا می كنند؟ روشن است كه در این منشأ تمامی ابهام منصرف به بحث علم و اطلاع امام می شود.

دوم اینكه ممكن است منشأ سئوال اول این باشد كه امام ـ علیه السلام ـ بر فرض اینكه سلام ما را می شنود آیا توان پاسخ گویی به آن را دارد و یا اگر سلام ما را می شنود و توان پاسخ گویی هم دارد آیا سلام ما را پاسخ خواهد داد یا ما به دلیل عدم قابلیت و به تعبیری عدم لیاقت، شایسته دریافت پاسخ آن نیستیم و یا امام به ملاحظه غایب بودن و پنهان بودن از چشم ما سلام ما را پاسخ نخواهند گفت؟

در مورد اینكه آیا ائمه سلام ما را می شنوند و از آن آگاه می شوند یا خیر؟ باید بگوییم كه این سئوال در واقع به نحو جزئی مسأله علم امام را مورد پرسش قرار می دهد و اگر داشته های علمی ما در مورد علم امام كافی باشد ابهامی در خصوص پاسخ این سئوال نخواهیم داشت. به جهت رعایت اختصار تنها به ذكر چند دلیل روایی و یك دلیل مبنی بر اینكه امام به تمام اعمال ما از جمله مسأله سلام دادن آگاهی دارد، اكتفا می شود:

در روایتی از امام صادق آمده است كه حضرت می فرماید: «ما یحدث فیكم حدث الا علمناه. در مورد شما هیچ امری واقع نمی شود مگر اینكه ما آن را می دانیم».(1) به راحتی از مفاد این روایت در می یابیم كه تمامی امور و اعمال ما را امام می داند حال چه رخدادی بیرونی برای ما باشد چه امری از اعمال و كردار خودمان و چه گفتار و سخنان ما. سلام دادن هم كه از سنخ گفتار ما هستند مورد علم و آگاهی امامند. در روایتی دیگر صریحا گفتار ما مورد اشاره قرار گرفته و گفته شده است كه امام نسبت به آن آگاه است. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: «اتقوا الكلام فانا نوتی به. در مورد گفتارتان تقوا پیشه كنید چرا كه گفتار شما برای ما آورده می شود».(2) (كنایه از اینكه ما كلام شما را می شنویم). آری كلام و سلام ما را معصوم می شنود و نسبت به آن علم دارد.

از نظر عقلی نیز اثبات می گردد كه امام، حاكم و ناظر بر همه حوادث جهان و رفتار انسان ها است. بیان مختصر این دلیل عقلی بدین شرح است:

امام به جهت اینكه كامل ترین مخلوق و نزدیك ترین موجود ممكن به خداست، در واقع از بالاترین درجات هستی برخوردار است و به تعبیر فلاسفه در رأس هرم امكان قرار می گیرد و به دلیل همین جایگاه و موقعیت وجودی بالا (كه بالاتر از همه مخلوقات و موجودات دیگر است) اوّلا نسبت به تمام ممكنات و موجودات عالم امكان دارای حاكمیت تكوینی می گردد و ثانیا در مقام خلیفه و جانشین كامل بودن برای خدا نسبت به جریان تمامی حوادث و رخدادها از جمله رفتار انسان ها اشراف و نظارت پیدا می كند و به تأیید روایات فراوان موجود در این زمینه اعمال بندگان بر او عرضه می گردد.

تا به اینجا روشن شد كه ائمه سلام ما را می شنوند و هیچ یك از گفتار و كردار ما نیست كه بر ایشان پوشیده باشد. در خصوص بخش دوم سئوال نخست (آیا ائمه پاسخ سئوال ما را می دهند) مبنی بر اینكه آیا ائمه توان پاسخ گفتن سئوال ما را دارند و اگر دارند آیا خواست ایشان به این عمل تعلق گرفته و پاسخ ما را خواهند داد یا خیر؟

مسأله را با تفكیك مورد بحث قرار می دهیم و بخش مربوط به توانایی امام در پاسخ گفتن را موكول به پاسخ سئوال دوم (ائمه چگونه در آن واحد پاسخ سلام چندین نفر را می دهند؟) می نماییم. حال در مورد اینكه به فرض قدرت ائمه در پاسخ گویی آیا ایشان جواب سئوال ما را خواهند داد یا خیر؟

بسیار ساده باید بگوییم كه در اعتقاد ما ابتدا كردن به سلام مستحب ولی پاسخ دادن به سلام واجب است. ائمه گرچه ما شایسته بركات توجه و عنایت ایشان در سایه سلام دادنشان نباشیم، سلام ما را پاسخ خواهند گفت. ائمه آینه تمام نمای رحمت واسعه حضرت حق اند و از رافت و مهربانی ایشان نیز به دور است كه نگاه عنایت خود را از محبّین خود دریغ، نمایند و پاسخ سلام ایشان را نگویند. بنابراین آنها پاسخ سلام ما را خواهند داد و بی تردید بركات پاسخ ایشان شامل حال سلام كننده خواهد شد بركاتی كه از منبع فیض الهی سرچشمه گرفته و اثرات با ارزش آن قابل انكار نیست.

هم اكنون به پاسخ سئوال دوم می پردازیم در مورد اینكه ائمه چگونه در آن واحد می توانند پاسخ سلام چندین نفر را بگویند؟ توجه به چند نكته در مورد علم و قدرت ائمه ضروری است:

نكته اول اینكه همان طور كه در مطالب بالا گذشت، امام در بین مخلوقات از درجه وجودی برخوردار است و این درجه و جایگاه دارای آثاری است كه خارق العاده و اعجاز گونه اند. از جمله این آثار خارق العاده علم و قدرت امام است. به عنوان مثال در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ در مورد علم امام آمده است: «انی لأعلم ما فی السماء و اعلم ما فی الارض و اعلم ما فی الجنة و اعلم ما فی النار و اعلم ما كان و اعلم ما یكون. همانا ما به آنچه در آسمان است و آنچه در زمین است، آنچه در بهشت است و آنچه در آتش است علم داریم و آنچه واقع شده و آنچه واقع خواهد شد را می دانیم...».(3) ویا به عنوان نمونه در مورد قدرت امام در روایت داریم كه امام صادق ـ علیه السلام ـ در راه به نخلی خشك رسید پس فرمود: ای نخل سامع مطیع پروردگار، از آنچه خدا در تو نهاده به ما طعامی بده، شخصی كه همراه حضرت بود می گوید در این هنگام از آن نخل خشكیده رطب هایی با رنگ های مختلف پایین افتاد و ما از آنها تناول نمودیم.(4) این نمونه ها كه دلالت بر علم و قدرت خارق العاده امام می نماید نشأت گرفته از مرتبه وجودی بالای امام در نزد خداوند است كه به همین جهت خداوند متعال علم و قدرت بی پایان خود را در اختیار ائمه قرار داده و ایشان می توانند به اذن خداوند از این علم و قدرت بی پایان استفاده نمایند.

نكته دیگر این است كه از برخی روایات فهمیده می شود كه علم بر قدرت تقدم دارد. بدین معنا كه اساس قدرت ائمه را علم ایشان تشكیل می دهد، با وجود سرچشمه گرفتن هر دو صفت از یك اصل یعنی مرتبه وجودی بالای ائمه،

از ضمیمه كردن این نكته به مطلبی كه در پاسخ سئوال نخست در مورد علم امام نسبت به گفتار و كردار ما مورد بحث قرار گرفت، می توانیم نتیجه بگیریم كه وقتی امام نسبت به سلام چندین نفر در آن واحد علم پیدا می كند قدرت پاسخ دادن همزمان همه آنها را نیز دارد. البته از یاد نبرده ایم كه در پاسخ سئوال نخست علم و آگاهی امام نسبت به كردار و گفتار ما محدود به اعمال یك نفر در آن واحد نشد بلكه به روشنی پیداست كه در آن واحد تمامی بندگان، هر یك به نوبه خود مشغول عملی هستند اعم از فعل، سخن و فكر و... و امام به اعمال همه ایشان كه در آن واحد صادر می شود علم دارد.

با توجه به نكته فوق پاسخ گفتن سلام چندین نفر در آن واحد برای ائمه معصومین امری سهل و شدنی است و دایره قدرت ائمه كه امتداد قدرت بلاضعف ولایزال الهی است بسیار وسیع تر از آن است كه در اموری این چنینی به ضعف دچار شود.

در حدیثی از امیر المومنین علی ـ علیه السلام ـ آمده است: «... ولا یدعو الا امنا لدعائه. هیچ مومنی نیست مگر آنكه وقتی دعا كند ما برای دعای او آمین می گوییم».(5)

واضح است كه عبارت حضرت خالی از هر گونه قید و دارای اطلاق است. بنابراین حتی اگر در آن واحد چندین مومن دعا نمایند حضرت همه را آمین خواهند گفت. در روایت دیگری از حضرت امیر پرسیده می شود كه چگونه دعای همه مومنان را آمین می گویید، می فرمایند: «همانا برای ما غایب و حاضر و دور و نزدیك یكی است».(6) به این معنا كه در آن واحد قدرت در خواست اجابت دعای مومنان حاضر و غایب را با دعاهای مختلف ایشان از خداوند داریم. بدیهی است كه مسأله ای مانند سلام و پاسخ سلام نیز همانند آمین گفتن برای اجابت ادعیه چندین نفر در آن واحد از قدرت امام خارج نیست و امام به ملاحظه سعه وجودی و بزرگی و عظمت روحی كه دارد در آن واحد قادر به بذل عنایت و توجه به چندین نقطه از عالم امكان بوده و قدرت پاسخ دادن به همه انسان های قرار گرفته در شعاع توجهات خویش را دارا، می باشد.

پی نوشت ها:

1. صفار، محمد بن حسن ، بصائر الدرجات، تهران، منشورات الاعلمی، 1404ق، ص416.

2. همان.

3. همان، ص148.

4. همان، ص274.

5. همان، ص280.

6. همان.