آيا تيمّم بهداشتي است؟
عصر شیعه ـ قبول داريم كه وضوء از نظر بهداشتي كاري معقول و براي شادابي و طراوت روح و سلامتي بدن بسيار موثر است. اما دست‌ها را به خاك سراسر آلوده زدن و بعد آنها را به صورت و چشم‌ها ماليدن از جهت بهداشتي كار غير معقولي به نظر مي‌رسد. اسلام كه به نظافت و بهداشت اهميت مي‌دهد، چرا تيمم را جايز مي‌داند؟
1- خود تيمم يكي از عبادات محسوب مي‌شود، زيرا انسان پيشاني خود را كه شريف‌ترين عضو بدن او است با دستي كه بر خاك زده، لمس مي‌كند تا فروتني و تواضع خويش را در پيشگاه حضرت حق آشكار سازد. همان طوري كه در سجده نماز اين عمل انجام مي‌شود.
در واقع شخصي كه تيمّم مي‌كند، مي‌گويد خدايا! پيشاني من و همچنين دست‌هاي من در برابر تو تا آخرين درجه خاضع و متواضع‌اند. بنابراين تيمم در پرورش روح تواضع و عبوديت و شكرگزاري در بندگان اثر مثبت مي‌گذارد.
2- اسلام استفاده از خاك را در تيمم براي نماز در صورت اضطرار و نبودن آب و عدم امكان وضوء جبيره تجويز كرده است. بر همين اساس امام رضا عليه السلام فرمود: " انّ التيمم غسل المضطرّ و وضوء "
تيمّم به جاي غسل و وضوء در انسان مضطر و كسي كه چاره‌اي ندارد مي‌باشد. (1)
3- اسلام هر خاكي را براي تيمم جايز نمي‌داند، لذا خداوند حكيم مي‌فرمايد: "... فتيمموا ضعيداً طيباً... "
(اگر دسترسي به آب نداشته باشيد) در اين موقع با خاك پاكيزه‌اي تيمم كنيد.(2)
قرآن كريم مي‌فرمايد: تيمم روي خاك ( يا چيزهاي ديگري كه روي سطح زمين قرار گرفته) انجام گيرد. زيرا خاك‌هايي كه در سطح زمين‌اند در معرض تابش آفتاب هستند و مملو از هوا و باكتري‌هاي ميكروب‌كش است. اگر تيمم در چنين خاكي پاكيزه انجام شود، نه تنها مضرّ نيست، بلكه آثار مذكور را هم خواهد داشت.
در همين مورد امام صادق عليه السلام فرمود: " نهي اميرالمومنين عليه السلام ان يتيمم الرّجل بتراب من اثر الطرّيق "
اميرالمومنين عليه السلام از تيمم كردن به روي خاك هاي آلوده كه در جاده ها است، نهي فرمود. (3)
4- همانطوري كه اشاره شد، امروز ثابت شده كه خاك به خاطر داشتن باكتري‌هاي فراوان مي‌تواند آلودگي‌ها را از بين ببرد. اين باكتري‌ها كه كار آنها تجزيه كردن مواد آلي و از بين بردن انواع عفونت‌ها است، معمولاً در سطح زمين و اعماق كم كه از هوا و نور آفتاب بهتر مي‌توانند استفاده كنند، فراوانند. به همين دليل هنگامي كه لاشه‌هاي حيوانان و يا بدن انسان پس از مردن زير خاك دفن شود، و همچنين مواد آلوده گوناگون كه روي زمين‌ها مي‌باشد، در مدت نسبتاً كوتاهي تجزيه شده و بر اثر حمله باكتري‌ها كانون عفونت از هم متلاشي مي‌شود.
اگر اين خاصيت در خاك نبود، كره زمين در مدت كوتاهي مبدل به يك كانون عفونت مي‌شد. اصولاً خاك خاصيتي شبيه مواد (آنتي بيوتيك) دارد و تأثير آن در كشتن ميكروب‌ها فوق‌العاده زياد است.
5- خاك درماني و بهبود بعضي امراض را با خاك در دنيا معمول بوده است. از جمله "جالينوس " بيماري‌هاي ديسانتري(4)، بواسير و برخي امراض گوارشي و نيز "ديوسكوريد " پزشك مخصوص نرن، سوختگي‌ها، باد سرخ، نقرس. (5) و مسموميت‌هاي مخصوص گزيدن حيوانات را به خاك درماني توصيه مي‌كردند.
در كشور خودمان زنبور زدگي را با خاك و يا سركه و يا آب انگور درمان مي‌كردند. در همين اواخر "ادلف ژوست " خاك درماني را معمول مي‌داشت و "پروفسور ژوليوس استامف " مبتلايان به وبا را با خاك رس درمان مي‌كرد و دادن خاك رس در بيماري‌هاي پوستي، ديسانتري و حصبه از كارهاي اوست.
به علاوه عناصر موجود در خاك هر كدام براي درمان نوعي از بيماري است. چنانچه سيليس در درمان مرض سل و تصلب شرائين، آهك در درمان استخوان‌بندي و منيزيم در درمان سرطان موثر بوده است. حتي بعضي از حيوانات مانند موش با خوراندن گل رس درمان شده‌اند و به عقيده " دكتر شال " گل رس در درمان برخي. بيماري ها اثر خوبي دارد.(6)
6- تيممي كه اسلام جايز دانسته، ماليدن خاك به چشم و صورت نيست، بلكه مس دست به پيشاني است. حتي بهتر است بعد از زدن دو دست روي خاك، دست‌ها را بتكانند تا گردها بريزد.
7- در تيمم لازم نيست خاك باشد، مي‌توان روي سنگ هم تيمم كرد.(7)
پي نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، ج 81، ص 148.
2- مائده /6.
3- تفسير نمونه، ج 4، ص 290، وسائل الشيعه، ج 2، ص 969.
4- ديسانتري = اسهال خوني، بيماري واگير.
5- ورم و درد شديد در پا و بند انگشتان.
6- جهت اطلاع بيشتر به تفسير نمونه، ج 3، ص 4000- اولين دانشگاه و آخرين پيامبر صلي الله عليه واله وسلم، ج13، ص 83 تا 93 مراجعه فرمائيد.
7- به توضيح المسائل مراجع عظيم الشان تقليد مراجعه فرمائيد.
منبع» تبيان