بخش مهمی از مراسم تعزیه در دوره پهلوی اول از بین رفت

برنامه "ارغنون" با موضوع موسیقی دینی و تعزیه و با حضور دکتر بهمن کاظمی پژوهشگر و موسیقیدان روانه آنتن شد.

دکتر بهمن کاظمی در ابتدا با بیان اینکه تعزیه نقطه عطف تاریخی دارد، خاطرنشان ساخت: این نقطعه تاریخی به دوران پهلوی اول بر می گردد. تا قبل از قاجار این تعزیه و موسیقی به هر شکلی، جزئی از یک سنت به حساب می آمده است و یکی از بخش های کارکردی آن دوره اجتماع بوده است.

وی ادامه داد: اگر در زمان عزاداری حتی به شکل روضه خوانی برگزار می شد، سلسله مراسم هر روضه خوان با شخص متفاوت بود. مداحان نیز در سبک و منابع با یکدیگر متفاوت بودند. بنابراین در آن زمان این مسئله کارکردی بود که نیاز بود و آن جنس موسیقی در کوچه و بازار رواج داشت. در آن زمان، وقتی به بازار مراجعه می کردید، هر کسی با نغمه ای می خواست آن جنس خودش را به فروش بگذارد و اتفاقا هر کسی که صدای بهتری داشت، بهتر می فروخت.

این پژوهشگر با اشاره به رابطه موسیقی و جامعه عنوان داشت: در یک جامعه سنتی، موسیقی سنتی بر اساس نیازها و سازماندهی جامعه شکل می گیرد. در دوره پهلوی، موسیقی مدرن می خواهد خودش را به جامعه ای که زیرساخت های آن وجود ندارد، تحمیل کند. آن زمان حتی به شکل مستبدانه ای از عزاداری های مردم جلوگیری می شود و مردم آزادانه نمی توانند مراسم مذهبی شان را اجرا کنند.

وی با اشاره به شوروی ادامه داد: همین وضعیت در این کشور نیز اتفاق می افتد، یعنی یک سیستم حکومتی به سر کار می آید که می خواهد سوسیالیست رو به یک جامعه دهقانی تحمیل کند؛ در صورتی که بر اندیشه مارکسیست، این جامعه سوسیالیست باید به یک جامعه صنعتی، ورود کند.

این موسیقیدان به ضایعات سیستم رضاخانی اشاره کرد و بیان داشت: در آن 20 سال دو نسل از نسل هایی که تعزیه می خواندند را از کار برکنار می کنند و تکیه دولت که تعزیه در آن انجام می شد را به بانک ملی تبدیل می کنند. در نتیجه بخشی از ضایعاتی که در تعزیه ایجاد شد، مربوط به سیاست های حکومت رضاخانی است.

وی نیازهای یک جامعه شتابان به صنعتی و غربی شدن را معضلی دیگر برای تعزیه خوانی عنوان کرد و ابراز داشت: کالاهای مدرنی که دارد تولید و یا وارد می شود،  نیاز دارند تا موسیقی پیش زمینه ای داشته باشد که این مسئله خارج از عهده جنس موسیقی سنتی بوده است. موسیقی آوازی می توانسته سیب سرخ دماوند را معرفی کند ولی دیگر نمی توانست مبلمان غربی را تبلیغ و معرفی کند.

این پژوهشگر اضافه کرد: پس از مدتی موسیقی های عربی، هندی و فرانسوی اضافه شد و ترکیبی از موسیقی سازی و آوازی شکل گرفت و به همین جهت سازها تغییر کرد؛ به طور مثال کمانچه نوازها رفتند ویولون را انتخاب کردند. به این شکل بخش از گنجینه عظیم فرهنگ شفاهی که در ذهن پیران تعزیه بود، در یک مقطع 20 ساله در دوره پهلوی اول از بین می رود و بعد از آن پهلوی دوم می آید و روند غربی شدن را به آمریکایی شدن که بسیار بی بند و بارتر از سیستم اروپایی بود، تغییر می دهد.

وی افزود: در این دوران رادیو با چینشی از کسانی که ذهنیت تجدد دارند و بسیار سنت ستیز هستند، به وجود می آید. این روند غیر عقلایی صورت نمی گیرد و در نهایت همان ماجرایی که در شوروی اتفاق افتاده است، رخ می دهد و این مسئله به انقلاب اسلامی منجر می شود. در واقع ما یک بازگشت حداقل تاریخی به قبل داریم.

کاظمی از اسطوره گفت و اظهار داشت: اسطوره در همه ملت ها وجود دارد ولی از سوی دیگر اسوه ها را داریم که در آئین هنری حضور دارند. در عاشورا اینها از مرحله اسطوره جلو می روند و تبدیل به اسوه می شوند و برای همین مردم بابت عاشورا اشک می ریزند.

وی تصریح داشت: این مباحث در زبان ما معنی می دهد و اگر بخواهم به انگلیسی ترجمه کنم، چنین معنی نمی دهد. ما در ابتدا آدم بودیم، یعنی کاملا ماورایی و فرشته ای بودیم، بعد به زمین می آئیم و بشر می شویم و در نهایت تبدیل به انسان می شویم؛ انسان در یک لحظه زمینی است و در یک لحظه دیگر ماورایی است.

قابل ذکر است، برنامه "ارغنون" پنج شنبه ها ساعت 21 از شبکه رادیویی گفت و گو پخش می شود و علاقه مندان می توانند برای دریافت فایل صوتی برنامه به سایت رادیو گفت و گو مراجعه کنند.