بازار سوغات شهرهاي زيارتي و سياحتي در تسخير اجناس خارجي ـ بخش دوم و پاياني

عصر شیعه : حجم تجارت جهاني صنايع دستي 14 تا 5/14 ميليارد دلار در سال برآورد شده است كه 4 تا 5/4 ميليارد دلار آن مربوط به فرش است و بقيه به ديگر اقلام صنايع دستي اختصاص دارد. ضمن آن كه چين با 5 ميليارد دلار صادرات سالانه، در رأس كشورهاي صادركننده صنايع دستي قرار گرفته است.

دگرگوني اجتماعات بشري و تغيير شيوه معيشت انسان‌ها به كشاورزي در قرون گذشته، پيشرفت قابل ملاحظه‌اي در زندگي آنان پديد آورده كه در ابزارهاي مربوط به كشاورزي، مشهود است.

در سير تحولات فني و تغيير روش‌هاي توليد، ظهور انقلاب صنعتي اروپا بزرگترين رويداد تاريخي جهان محسوب مي‌شود، زيرا صنايع حرفه‌هاي دستي به يكباره دچار چنان مشكلات عظيمي شد كه بسياري از اين صنايع در كشورهاي كانون انقلاب صنعتي، روبه نابودي گذاشت، كه البته شدت و ضعف سياست‌هاي حمايتي دولت‌ها نسبت به صنايع دستي به درجه توسعه نيافتگي، اهميت صنايع دستي موجود، افزايش جمعيت، بيكاري، محدوديت منابع درآمد و نظائر آن‌ها بستگي قابل توجهي دارد. به نوشته سايت «صنايع نيوز»، به عنوان مثال در كشور هند، زندگي بيش از 10 ميليون نفر به صنايع دستي و روستايي وابسته است و اين رشته فعاليت‌ها بيش از 14 درصد از درآمد ملي آن كشور را تأمين مي‌كند.


صنايع دستي و كارهاي دستي

محمد رضا كلاهدوزان، خبرنگار روزنامه اطلاعات در اصفهان مي گويد: صنايع دستي نوعي كار است كه در آن لوازم تزئيني و كاربردي با استفاده از دست يا ابزارهاي ساده ساخته مي‌شود و معمولاً به روش‌هاي سنتي ساخت كالاها نيز اطلاق مي‌شوند.

استادكاري در هر يك از صنايع دستي، مهم‌ترين ملاك آن است و وسايلي كه به صورت توليد انبوه و يا با ماشين‌آلات ساخته مي‌شود، صنايع دستي به حساب نمي‌آيند.

آنچه مقوله صنايع دستي را از هنر كارهاي دستي متمايز مي‌سازد، هدف از ساخت و توليد آن‌ها است. صنايع دستي به لوازمي گفته مي‌شود كه قرار است مورد استفاده قرار گيرد و كهنه و پوسيده شود و مورد استفاده آن‌ها هم بيش از يك وسيله ساده تزئيني است. صنايع دستي، اغلب كارهاي فرهنگي تلقي و به عنوان بخشي از ملزومات زندگي روزمره، مطرح است، در حالي كه كارهاي دستي بيشتر به فعاليت‌هاي سرگرمي گونه و ارائه بي‌نقص از يك تكنيك خلاقيت است و از جنبه‌هاي عملي، انواع صنايع دستي به دليل شباهت موارد استفاده، همپوشاني‌هاي زيادي دارند.

از سال 1964 ميلادي شوراي جهاني صنايع دستي w.c.c وابسته به سازمان تربيتي، علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) در ژنو تاسيس شد كه هدف اساسي آن، كمك به بالابردن سطح اطلاعات تخصصي صنعتگران در سراسر جهان و ايجاد هماهنگي هاي لازم در سياست‌هاي توسعه صنايع دستي كشورهاي عضو از طريق تهيه و انتشار نشريه‌هاي علمي و آموزشي، تشكيل كنفرانس‌ها و سمينارهايي براي بحث و تبادل نظر در زمينه‌هاي اقتصادي، فني و فرهنگي، صنايع دستي است.



صنايع دستي ايران

به گفته كارشناسان، فعاليت‌هاي كشاورزي و دامداري در ايران از گذشته‌هاي دور تا به امروز، هم بخشي از مواد اوليه مورد نياز صنايع دستي كشور را مهيا ساخته است و هم افرادي را كه به اين نوع فعاليت‌ها اشتغال دارند و به دليل طبيعت كارشان، فصل يا فصولي از سال بيكار مي‌مانند و نياز به فعاليت در رشته‌هاي ديگر توليدي را دارند، به كارهاي مفيد مشغول داشته است.

صنايع دستي ايران از هزاران سال پيش تاكنون پيوندي نيرومند با سنت‌هاي باستاني داشته است. مروري بر روند تاريخي صنايع دستي در كشورمان نشان مي‌دهد كه در تمامي دوره‌هاي تاريخي ايران در فنون و هنرهاي سفالگري، پارچه‌بافي، گچ‌بري، قلمزني و فلزكاري موفقيت‌هاي بسياري داشته و به نظر پژوهشگران، مشخص شده است كه زادگاه صنايع و هنرهايي نظير قاليبافي، فلزكاري، سفال و سراميك‌سازي، ايران بوده است.



شبه صنايع دستي به جاي سوغات اصفهان

خريد و اهداي سوغات و تقديم آن به عزيزان را، مي‌توان يكي از فرهنگ‌هاي ديرپا و زيباي ايرانيان دانست كه پس از گذشت ساليان مديد، هنوز پويا و زنده است و موجب مي‌شود زائران و مسافران بخصوص در شهرهاي زيارتي و سياحتي، در بازگشت به وطن‌شان، خريد سوغاتي‌ها را فراموش نكنند و به اين سنت ديرپاي ايرانيان، پايبند باشند.

گفتني است كه وجود دو سوم رشته‌هاي صنايع دستي كشورمان و همچنين نزديك به يك سوم رشته‌هاي صنايع دستي شناخته شده جهان در استان اصفهان، سبب شده است اين استان از سوي شوراي جهاني صنايع دستي پس از شهر «جيپور» هند، در سال 2015 ميلادي به عنوان شهر جهاني صنايع دستي لقب بگيرد.

كلاهدوزان، خبرنگار روزنامه اطلاعات در اصفهان، در اين ارتباط يادآور مي‌شود: از مجموع 366 رشته صنايع دستي كشورمان، 196 رشته در استان اصفهان وجود دارد و اصفهان در اين حوزه رتبه نخست كشور را در اختيار گرفته است. اكنون اصفهان، عنوان شهر جهاني صنايع دستي را بر تارك خود دارد، اما وجود كالاهاي تقلبي اعم از چيني و پاكستاني در لواي دست ساخته‌هاي هنرمندان اصفهاني نه فقط مي‌تواند به صنايع دستي اصفهان و اين عنوان خدشه وارد كند، بلكه قادر است اين هنرها را كه ريشه در تاريخ كهن اين خطه دارد، به پرتگاه نابودي بكشاند.

تنوع زياد و قيمت ارزان محصولات كشورهايي مانند چين، هند و پاكستان در كنار صنايع دستي اصفهان، موجب شده است تا مردم و بخصوص گردشگران اين محصولات را كه شبه صنايع دستي است، بيشتر بخرند، بدون اينكه متوجه شوند اين مصنوعات با اصفهان و هنرمندان اين خطه بيگانه است و به مردمانش نيز تعلقي ندارد. عرضه كالاهاي چيني، پاكستاني و هندي به عنوان صنايع دستي اصفهان، در چند سال گذشته آسيب‌هايي را به صنف و صنايع دستي اصفهان وارد كرده است. تا جايي كه بسياري از كارگاه‌هاي اين شهر تعطيل شده‌اند و هنرمندان دست از كار كشيده‌اند و به كارهاي ديگري رو آورده‌اند.



آثار منفي صنايع دستي تقلبي

غلامعلي فيض‌الهي ـ عضو هيأت مديره اتحاديه صنف صنايع دستي اصفهان درباره آثار منفي و زيانبار عرضه صنايع دستي تقلبي مي‌گويد: ورود و عرضه كالاهاي ارزان قيمت از كشورهاي هند، پاكستان، تركيه، كره‌جنوبي، ويتنام و در صدر آن‌ها چين، باعث شده است بسياري از كارگاه‌هاي توليد پارچه قلمكار، خاتم‌سازي، قلمزني و مينياتور اصفهان تعطيل شوند؛ چون مواد اوليه آن‌ها ارزان‌تر از ما است و دولت‌هايشان هم از آنان حمايت مي‌كنند و بر اين اساس هنرمندان ما توان رقابت با آن‌ها را ندارند.

اين مسأله را در دولت قبل با مسئولان مطرح كرديم، اما به دليل مراوده‌هاي تجاري كشورمان با چين، طرح «ممنوعيت عرضه كالاهاي خارجي فقط در اماكن تاريخي» به تصويب رسيد و بر همين اساس كالاهاي خارجي از ميدان نقش جهان اصفهان جمع‌آوري و از فروش محصولات خارجي نيز جلوگيري شد. اگر چه با اجراي اين مصوبه و در پي آن با تبليغات انجام شده، توليد صنايع دستي و از جمله خاتم كاري، ميناكاري و پارچه قلمكار رونق اندكي گرفته است، اما متاسفانه اين مصوبه فقط در اماكن تاريخي اجرا مي‌شود و در نتيجه همچنان نظاره‌گر فروش محصولات تقلبي در خارج از محدوده اماكن تاريخي اصفهان هستيم.



نياز به ضمانت اجراي قانون

اين هنرمند ميناكار ادامه مي‌دهد: بر اساس يك تحقيق تجربي، عرضه اجناس خارجي در قالب صنايع دستي در هر فروشگاه در اصفهان، سبب مي‌شود تا 12 كارگاه توليد صنايع دستي تعطيل شوند و چنانچه هر كارگاه حداقل 4 كارگر داشته باشد، تعداد بيكاران به 48 نفر مي‌رسد.

سيد عباس شيردل ـ رئيس اتحاديه صنف صنايع دستي اصفهان نيز اظهار مي‌دارد: براي يك گردشگر خارجي كه به اصفهان به عنوان شهر جهاني صنايع دستي، سفر مي‌كند، زيبنده نيست كالاهاي تقلبي به او بفروشند و در ضمن اين مسأله براي اصفهان ، مي‌تواند يك تبليغ سوء باشد. وي به اشتغالزايي كارگاه‌هاي توليد صنايع دستي اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: در حال حاضر حدود 20 هزار نفر در استان اصفهان در هنر سرمه‌دوزي ـ كه يكي از رشته‌هاي صنايع دستي كشورمان محسوب مي‌شود ـ مشغول به كار شده‌اند، در حالي كه تا چند سال پيش به دليل عرضه فراوان پارچه‌هاي پاكستاني در قالب صنايع دستي اصفهان، افراد اندكي به اين هنر مشغول بودند.

او با بيان اين‌كه بر اساس مصوبه دولت، عرضه كالاهاي خارجي در اماكن تاريخي مانند ميدان امام(ره) اصفهان ممنوع است، اضافه مي‌كند: متأسفانه اين قانون براي بازارها و خيابان‌هاي پيرامون اماكن تاريخي اعمال نمي‌شود و از اينرو عده‌اي همچنان كالاهاي تقلبي را در اطراف اين ميدان مي‌فروشند.

اين هنرمند قلمزن با اشاره به اين‌كه براي جلوگيري از فروش كالاهاي شبه صنايع دستي در تمامي نقاط اصفهان، به قانوني كه ضمانت اجرا هم داشته باشد نياز است، اظهار مي‌دارد: اصفهان امروز عنوان شهر جهاني صنايع دستي را دارد و مسئولان كشورمان به اين موضوع بايد يك نگرش جديد و جهاني داشته باشند.

ضرورت حفظ جايگاه جهاني

محمدحسين دهقان ـ معاون صنايع دستي اداره‌كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اصفهان نيز درباره عرضه شبه صنايع دستي بر اين باور است كه عنوان شهر جهاني صنايع دستي، رسالت بسيار سنگيني را بر دوش معاونت صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اصفهان و همچنين تمامي مسئولان شهر اصفهان قرار داده است و اگر به دنبال حفظ اين جايگاه هستيم، بايد با تعامل بيش از پيش و با عزم و مشاركت هاي همگاني به فراهم كردن بستري مناسب در راه ارتقاي سطح كمي و كيفي صنايع دستي، گام برداريم.

وي مي‌افزايد: اگر چه متولي صنايع دستي، سازمان ميراث فرهنگي است، اما بر اساس قانون، اختيار عرضه و فروش صنايع دستي بر عهده سازمان صنعت، معدن و تجارت، اتاق اصناف و همچنين اتحاديه‌هاي صنف مربوطه است.

دهقان با اشاره به اين‌كه در يك مقطع زماني شمار زيادي در ميدان نقش جهان اصفهان به عرضه و فروش كالاهاي خارجي اقدام مي‌كردند كه اين مسأله سبب شد به اين هنر آسيب‌هاي جدي وارد شود، مي‌افزايد: خوشبختانه در يكي ـ دو سال گذشته با تعامل انجام شده با اداره كل صنعت، معدن و تجارت، اتاق اصناف، تعزيرات حكومتي، اتحاديه صنف صنايع دستي و اداره كل اماكن فرماندهي انتظامي استان اصفهان، حجم زيادي از كالاهاي خارجي و بي كيفيت را در سطح شهر و ميدان نقش جهان اصفهان جمع‌آوري كرده‌ايم و در حال حاضر عرضه و فروش محصولات خارجي به شدت كاهش يافته است، ولي معدودي از افراد همچنان به فروش اين قبيل كالاهاي تقلبي اقدام مي‌كنند كه در اين خصوص گروهي از تشكل‌هاي دولتي و غير دولتي به صورت مستمر به بازرسي از فروشگاه‌هاي ميدان امام (ره) اقدام و با متخلفان برخورد مي‌كنند.

معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اصفهان ادامه مي‌دهد: البته برخورد تحكم‌آميز و تنبيهي با فروشندگاني كه محصولات تقلبي عرضه مي‌كنند، هميشه اثرگذار نيست و گاهي به فرهنگ سازي در اين مورد هم نياز است. چرا كه بعضي افراد از روي آگاهي نداشتن از صنايع دستي كشورمان به عنوان بخشي از فرهنگ و هنر ايران زمين، به عرضه و فروش محصولات كشورهاي ديگر در قالب صنايع دستي اقدام مي‌كنند كه براي حل اين مسأله به بسترسازي‌هاي فرهنگي نياز است و به طور قطع رسانه‌ها دراين زمينه نقش بسزايي دارند.

دهقان همچنين مي‌گويد: جامعه هدف ما بايد با صنايع دستي ايران به عنوان بخشي از هويت و اصالت فرهنگي كشورمان، بيشتر آشنا شود. و به جاي اين‌كه به چالش‌هاي ايجاد شده در رابطه با واردات كالاهاي چيني در قالب صنايع دستي بپردازيم، بايد به معرفي داشته‌هاي ارزشمند تاريخي‌مان و همچنين معرفي‌ هنرمندان‌مان به عنوان گنجينه‌هاي زنده فرهنگي، اقدام كنيم. او همچنين به مصوبه «ممنوعيت عرضه كالاهاي خارجي در اماكن تاريخي» اشاره مي‌كند و توضيح مي‌دهد:

از دغدغه‌هاي ما، همين مصوبه است كه آن را بارها مطرح و پيگيري كرده‌ايم و اميدواريم در دولت تدبير و اميد طرحي به تصويب برسد و در تمامي شهر اصفهان اجرا شود تا با كساني كه به عرضه و فروش محصولات بي‌كيفيت و كم كيفيت خارجي با عنوان صنايع دستي مبادرت مي‌ورزند، با اختيارات بيشتر اقدام كنيم.

چرا كه يكي از زير ساخت‌هاي ضروري براي تحقق اقتصاد مقاومتي، رفع چنين موانعي است.



نماد اعتماد به فروشگاه‌هاي صنايع دستي

دست‌اندركاران توليد صنايع دستي در اصفهان، يكي از موارد ضروري براي عرضه صنايع دستي اصيل را داشتن مهر اصالت يونسكو و نماد اعتماد فروشگاه‌ها مي‌دانند و معتقدند چنانچه فروشگاه‌هاي عرضه كننده صنايع دستي اين نمادها را داشته باشند، مشتريان با اطمينان كامل ساخته‌هاي هنرمندان را مي‌خرند.

رئيس اتحاديه صنف صنايع دستي اصفهان در اين باره مي‌گويد: براي اين‌كه اهالي و گردشگران اصفهان از عرضه صنايع دستي اصل در فروشگاه‌هاي اين شهر اطمينان كامل داشته باشند، از ابتداي مهرماه امسال اجراي طرح ارائه «نشان اعتماد» را با همكاري معاونت صنايع دستي اداره‌ كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اصفهان آغاز كرده‌ايم و تاكنون 40 فروشگاه در شهر اصفهان درخواست اين نشان را ارائه داده‌اند و در حال حاضر به 10 فروشگاه در اصفهان اين نشان داده شده است.

شيردل با بيان اين‌كه براي داشتن نشان اعتماد 8 شاخصه در نظر گرفته شده است و فروشگاه‌هايي كه قابليت داشتن نشان اعتماد را داشته باشند، اين نشان به آنها داده مي‌شود، مي‌افزايد: نداشتن اجناس خارجي، آشنايي با زبان انگليسي و قيمت‌گذاري به صورت لاتين از جمله شاخصه‌هاي الزامي است و فروشگاه‌هايي كه نشان اعتماد دريافت كرده‌اند علاوه بر سايت اتحاديه صنايع دستي، بر روي سايت معاونت صنايع دستي استان اصفهان نيز معرفي مي‌شوند.

معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اصفهان نيز در اين‌باره مي‌گويد: وقتي يك فروشگاه‌ نشان اعتماد دريافت مي‌كند و معرفي مي‌شود، در حقيقت حفظ حقوق شهروندان، حقوق گردشگران، حقوق توليدكنندگان و حقوق مشتريان رعايت مي‌شود.

دهقان با بيان اين‌كه طرح دريافت «نشان اعتماد» يك طرح ملي است، اظهار مي‌دارد: اين طرح به صورت آزمايشي در اصفهان به عنوان شهر جهاني صنايع دستي و در فروشگاه‌هاي مجموعه ميدان نقش جهان اصفهان اجرا شده است.

او با بيان اين‌كه براي دريافت «نشان اعتماد» متقاضيان زيادي در شهر اصفهان وجود دارند، مي‌افزايد: براي حفظ جايگاه اين نشان، بايد اصول و شرايط احراز دريافت آن، رعايت شود و سپس اين نشان را به مردم معرفي مي‌كنيم تا براي همه نهادينه شود.

دهقان با اشاره به اين‌كه هر فروشگاهي كه موفق به دريافت نشان اعتماد شود، ملزم است گواهي‌نامه مربوطه را در يك مكان مناسب و در ديد مشتريان قرار دهد، مي‌گويد: در حال رايزني هستيم تا با نصب تابلو و چاپ بروشور، به معرفي بيشتر نماد اعتماد در ميدان تاريخي امام(ره) اقدام كنيم.

فيض‌الهي، عضو هيأت مديره اتحاديه صنايع دستي اصفهان نيز معتقد است: «نشان اعتماد» و يا «مهر يونسكو» براي همه افراد شناخته شده نيست، در حالي‌كه نشان ملي استاندارد كاملاً شناخته شده است و اين علامت بر روي در يك صنايع دستي مي‌تواند به خريداران اين اطمينان را بدهد كه كالاي استاندارد و اصل مي‌خرند.

اما دريافت علامت استاندارد نيز مشكلات خود را دارد و حدود 2 سال زمان مي‌برد تا يك هنرمند توليدكننده صنايع دستي بتواند علامت ملي استاندارد را دريافت كند كه براي حل اين مسأله هم بايد چاره انديشي شود.



استاندارد سازي صنايع دستي

به گفته معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اصفهان، نصب علامت ملي استاندارد بر روي توليدات صنايع دستي با هدف حفظ كيفيت آن‌ها، جزء دستورالعمل‌هاي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري و همچنين اداره كل استاندارد است و حدود 7 رشته صنايع دستي از جمله رشته مينا و خاتم‌كاري، مشمول دريافت علامت ملي استاندارد شده‌اند و در كميسيون فني استاندارد كشور نيز به تصويب رسيده‌اند. دهقان با اشاره به اين‌كه در حال حاضر حدود 20 توليد كننده صنايع دستي در اصفهان نشان استاندارد را دريافت كرده‌اند، مي‌افزايد: آثار هنرمنداني كه علامت استاندارد ملي را دريافت كرده‌اند، بايد با اين علامت عرضه شود. براي حمايت از هنرمندان صنايع دستي و سهولت دريافت نشان ملي استاندارد، با يك شركت استاندارد سازي از سال 1392 وارد مذاكره شده‌ايم و اين شركت به عنوان مجري، تمامي فرآيند‌هاي تشكيل پرونده، ثبت آثار و دريافت نشان ملي استاندارد را انجام مي‌دهد و تخفيف‌هايي را نيز براي هنرمندان صنايع دستي، در نظر مي‌گيرد.