تنوع و تکثر در عقاید مذهبی و دین‌ورزی, مهمترین چالش پیش‌‌روی جامعه ایران
عصر شیعه: دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه در جامعه ایران دین یک غلبه اجتماعی دارد و تمام مناسک متأثر از مذهب است، عنوان کرد: مهمترین چالشی که پیش روی جامعه ما قرار دارد، چالش تنوع و تکثر در عقاید مذهبی و دین‌ورزی است.
از خراسان رضوی، علی یوسفی، دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد در سمینار تخصصی جامعه‌شناسی دین که امروز، 22 مهرماه در تالار رجایی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با بیان اینکه در جامعه ایران دین یک غلبه اجتماعی دارد و تمام مناسک متأثر از مذهب است، عنوان کرد: اثر تلقینی دین در این جامعه بسیار بالاست بنابراین مهمترین چالشی که پیش روی ایران قرار دارد، چالش تنوع و تکثر در عقاید مذهبی و دین‌ورزی است که البته در این میان دین‌ورزی سنتی و مدرن یا دین‌ورزی رسمی و غیر رسمی موضوعیت دارد.
وی با اشاره به اینکه در این جامعه کمتر کنش اجتماعی را می‌‌توان پیدا کرد که این دوگانه‌های دین ورزی در آن‌ها وجود نداشته باشد، ابراز کرد: از این رو تأمل و تحلیل در این دو گانه و آثار اجتماعی و سیاسی که از آن صادر می‌شود، ضروری است.
یوسفی با اشاره به تمایز دین‌ورزی و دین اظهار کرد: مراد از دین‌ورزی تدین بوده و وصف دینداران مورد توجه است و تعاریف متعددی از دین و دین‌ورزی وجود دارد که دین‌ورزی دنیاگرایانه و آخرات‌گرایانه، رسمی و غیریرسمی، ایدئولوژیک و غیرایدئولوژیک، شمول‌گرایانه و نسبی‌گرایانه و... بخشی از آن‌هاست؛ بنابراین اگر ما تعبد و تسلیم را به عنوان یک عنصر اصلی تلقی کنیم، دین ورزی مدرن بلا موضوع می‌شود.
وی با بیان اینکه در دینداری سنتی سه وجه کلیدی قابل تشخیص است، ادامه داد: این سه بخش، وجه اعتقادی، مناسکی و تجربی را شامل می‌شود؛ همچنین دین ورزی مدرن و تا حدی غیررسمی علاوه بر حضور نسبتا ضعیف این ابعاد سه گانه سه ویژگی نیز دارد که گرایش به دین غیر سیاسی، دارابودن حدی از مدارا و تحمل آرای مخالف و نیز حدی از شمول‌گرایی مذهبی از جمله آن‌هاست.
دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اشتراکات دین‌ورزی سنتی اضافه کرد: علاوه بر وجود این ابعاد سه گانه یک مشروع‌سازی و موجه نمایی نیز در این نوع دین‌ورزی وجود دارد یعنی یک مأموریت ایدئولوژیک برای دفاع از سیستم سیاسی زیرا امور مذهبی و سیاسی به هم پیوسته است که اتفاقا چالش نیز همین‌جاست.
وی با اشاره به چالش دین‌ورزی مدرن و سنتی در ایران ابراز کرد: مبنای بسیاری از صف‌بندی‌های اجتماعی نیز همین موضوع است زیرا دین از طریق نهاد رسمی حکومت ترویج می‌شود و کسانی که این روایت را می‌پذیریند نیز دین‌ورزان رسمی نامیده می‌شوند.
یوسفی ادامه داد: از این رو در سه بعد دینداری رسمی، یک نوع مشروع‌سازی مستتر وجود دارد و باورهایی مورد تایید قرار می‌گیرند که موید سیستم باشند؛ اطاعت دینی، سیاسی و آمریت با یکدیگر آمیخته است و تنوع را بر نمی‌تابد در حالی که دین‌ورزی غیر رسمی گریزان از محدودیت و آمریت است.
وی در ادامه با بیان اینکه اگر این آمریت برداشته نشود رو آوردن به انواع و اقسام معنویت گرایی‌ها و عرفان‌های نوظهور بر جامعه ما شدت می‌یابد، اظهار کرد: دینداران سنتی نیز در این جامعه به دنبال حفظ دینداری خود فارغ از سایه سیاست هستند.
عضو هیئت‌مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان اینکه رشد گسترده هیئت‌های مذهبی می‌تواند نتیجه همین گریز باشد، تصریح کرد: چرا که این افراد می‌خواهند هویت خود را به دور از کمند سیاست حفظ کنند از این رو باید این تحمل در دین‌ورزی‌های رسمی به وجود بیاید تا معنای گسترده دین تبیین شود.
وی با طرح این سؤال که چرا مناسک‌گرایی در جامعه ما افزایش پیدا کرده است، بیان کرد: این به این دلیل است که دین‌ورزی رسمی مناسک را بسیار پررنگ می‌کند و وقتی مناسک در جامعه همه‌گیر شود خودش یک تقابل جدید را در جامعه دامن می‌زند.
یوسفی با بیان اینکه حدی از دین‌گریزی در جامعه ایران نیز وجود دارد، گفت: در واقع بخشی از این دین‌گریزی را باید در کم و کیف ابزارهای سنتی جست‌وجو کنیم لذا ضروری است تا از آمریت موجود کاسته شده و تنوع بیشتر شود که این امر خود راه را برای اقبال دین باز می‌کند.
وی با اشاره به اینکه در مدل سیاسی ما دین و سیاست با یکدیگر آمیخته است، اظهار کرد: این چالش علاوه بر اینکه محدودیت زاست، از آنجایی که سیاست سیال و تغیی پذیر است و رفتار حکومت می‌تواند مورد نقد واقع شود، مشکل‌زا خواهد بود؛ زیرا یک امر متغیر با یک امر انتقادناپذیر و مقدس آمیخته می‌شود که برخی از درگیری با این چالش فرار می‌کنند.