نهضت علمی امام رضا(ع)؛ ميراثی گرانقدر برای جوادالائمه(ع)
عصر شیعه ـ محمدحسين رجبی‌دوانی، مورخ و پژوهشگر تاريخ اسلام، با بيان اينكه با شهادت امام رضا(ع) در سال 203 هجری و آغاز امامت امام جواد(ع)، شرايط دشواری برای شيعيان پديد آمد، افزود: سياست‌های ضدشيعی مأمون و معتصم، با دو مشی متفاوت و گسترش جريان‌های انحرافی و در رأس آنها غُلات، شرايط سخت و دشواری را پيش‌روی نهمين پيشوای شيعيان قرارداد.
اين مورخ و پژوهشگر تاريخ اسلام با بيان اينكه مأمون فردی بسيار زيرك بود و موقعيت و مقام امام جواد(ع) را می‌دانست، تصريح كرد: او بسيار تلاش كرد تا دستش در ماجرای شهادت امام رضا(ع) رو نشود و به خوبی می‌دانست كه اين رسوايی چه عواقبی خواهد داشت.
وی افزود: در آن عرصه وقتی امام جواد(ع) از او می‌خواهد تا اجازه خروج از حصر را به ايشان برای انجام فريضه حج بدهد، او برخلاف ميل باطنی، می‌پذيرد؛ اما معتصم، با وجودی كه ظاهرا فردی مدير و سیّاس بود، بهره‌ای از دانش نداشت و حتی نوشته‌اند كه او نسبت به مأمون بی‌سواد بود؛ لذا برخورد امام(ع) با معتصم، در حقيقت به برخورد برخی از امامان(ع) با خلفای بی‌سواد، بی‌مغز و عياش اموی شبيه بود و ايشان به نوعی بايد سخن می‌گفتند كه بتوانند خطر را از خود و شيعيان دور كنند.
رجبی‌دوانی ادامه داد: فهم پايين معتصم سبب می‌شد كه او در مورد هر مسئله‌ای، در برابر امام(ع) موضع بگيرد. همين مشی رفتاری معتصم بود كه سبب شد بدبينی او به امام(ع) افزايش بيابد و با هدايت علمای درباری كه علم امام جواد(ع) را به عنوان خطری برای كيان خلافت عباسی معرفی می‌كردند، موجبات شهادت امام(ع) را فراهم آورد.
رجبی‌دوانی خاطرنشان كرد: امام جواد(ع) در دوران كوتاه حيات خويش كوشيدند تا با تربيت شاگردانی برجسته و اتخاذ روشی هوشمندانه در برابر حساسيت دستگاه خلافت عباسی و خيانت و دشمنی جريان‌های انحرافی، ميراث بزرگ علوم و معارف اهل بيت(ع) را حفظ و منتشر كنند.
امام جواد(ع)؛ انتشاردهنده ميراث علمی اهل بيت(ع)
اين مورخ و پژوهشگر تاريخ اسلام با بيان اينكه نهضت علمی امام رضا(ع) پس از شهادتشان به عنوان ميراثی گرانقدر به امام جواد(ع) رسيد، ابراز كرد: با توجه به محدوديت شديد امام جواد(ع) نسبت به دوران امامت پدر بزرگوارشان، ايشان مسير تربيت شاگرد را برای توسعه علوم و ميراث بزرگ پدر و اجداد طاهرينشان برگزيدند.
وی ادامه داد: امام جواد(ع) با تربيت شاگردانی برازنده نظير عبدالعظيم حسنی(ع) و اعزام آنان به اقصی نقاط سرزمين‌های اسلامی، به انتشار ميراث علمی اهل بيت(ع) پرداختند، همچنين اين امام بزرگوار با استفاده از همين ميراث بزرگ به مقابله با انحرافات به وجود آمده در انديشه و افكار مسلمانان و به‌ويژه شيعيان، پرداختند.
رجبی‌دوانی افزود: در كنار اين تلاش‌ها وقوع مناظرات محدودی كه توسط خلفا برای محك‌زدن علم امام(ع) برگزار می‌شد، اين فرصت را در اختيار امام(ع) گذاشت كه چشمه جوشان علم خويش را برای سيراب كردن طالبان جاری سازند و برتری علمی خود و پدران بزرگوارشان را به رخ معاندين و وابستگان به جريان خلافت عباسی بكشانند.
اين مورخ و پژوهشگر تاريخ اسلام تصريح كرد: اين امر با وجود كمی سن امام(ع) در دوره مأمون اتفاق افتاد و امام(ع) در مناظره‌ای با يحيی بن اكثم، قاضی بغداد، چنان او را مقهور قدرت علمی خويش كردند كه تعجب عموم دانشمندان را برانگيخت.
وی خاطر نشان كرد: در دوره معتصم هم گاه پيش می‌آمد كه اين خليفه خونريز، از وجود مقدس امام(ع) جويای پاسخ برخی مطالب علمی می‌شد و معمولا رای امام(ع) را بر رای ساير علما ترجيح می‌داد؛ بنابراين اين موارد زمينه را برای گسترش و ارائه علوم اهل بيت(ع) مهيا می‌كرد، هرچند آزادی عمل امام(ع) به اندازه دوران امامت پدر بزرگوارشان نبود.
وجود فرقه‌های انحرافی متعدد در دوران امام جواد(ع)
رجبی‌دوانی با بيان اينكه در دوران امامت امام جواد(ع) شاهد به وجود آمدن فرقه‌های انحرافی متعددی هستيم، كه برخی از درون شيعه و برخی از بيرون آن، موجب گمراهی جامعه می‌شدند، به مقابله امام جواد(ع) با اين فرقه‌های انحرافی اشاره و عنوان كرد: امام(ع) در برابر اين جريانات و به‌ويژه جرياناتی كه منسوب به شيعه بودند، دست به مقابله گسترده‌ای زدند.
وی خاطرنشان كرد: در اين دوره شاهد مقابله امام(ع) با انديشه زيديه هستيم كه با وجود ارتباط نَسَبی با اهل بيت(ع) با انتشار افكار منحرفانه باعث بروز مشكلاتی می‌شدند و يا واقفيه كه به سبب اميال نفسانی خود امامت را در امام كاظم(ع) محدود كرده بودند.
رجبی‌دوانی تصريح كرد: امام(ع) در تقابل با اينها به‌ويژه زيديه، شدت عمل زيادی نشان می‌دادند، زيرا نسبت آنان با اهل بيت(ع) باعث می‌شد تا ابزار برنده و خطرناكی برای اشاعه افكارشان در اختيار داشته باشند و مردمی كه حقيقتاً دوستدار اهل بيت(ع) بودند با ديدن اين ارتباط، فريب اين گروه‌ها را می‌خوردند، به ويژه در مناطقی كه دسترسی به امام(ع) و حتی نمايندگانشان محدود بود، اين خطر بيشتر احساس می‌شد.
اين مورخ و پژوهشگر تاريخ اسلام افزود: گروه ديگری كه امام(ع) به شدت نسبت به روش منحرفانه آنها واكنش نشان دادند، غاليان هستند، اينها غلوكنندگانی هستند كه با ظاهر عشق و علاقه وافر به اهل بيت(ع) به ميدان آمده و با طرح جنب الوهيت برای امامان شيعه(ع) باعث انحرافات گسترده در جامعه می‌شدند؛ از طرفی اينها سخنانی را از خود می‌ساختند و بی‌پروا آن را به معصومان(ع) نسبت می‌دادند.
وی ادامه داد: اين رفتارها سبب می‌شد كه علاوه بر بروز انحراف، بهانه‌ای مناسب به دست مخالفان تشيع بيفتد و به وسيله آن به اعتقادات شيعی بتازند، امام جواد(ع) در مورد اين گروه سخت‌ترين برخوردها را از خود نشان دادند.
رجبی‌دوانی با اشاره به واكنش‌های امام جواد(ع) به زياده‌روی‌های ابن ابی الزرقا و ابوالسَّمهری، عنوان كرد: صدور حكم اعدام برای دو تن از غُلات دوران امامت امام جواد(ع) به سبب نسبت‌های كذبی كه به اهل بيت(ع) می‌بستند، در حقيقت نشان‌دهنده اوج مبارزه امام(ع) با اين انديشه منحرفانه است.
منبع» ایکنا