(
امتیاز از 200
)
«عيون اخبار الرضا(ع)»؛ منبع اخبار تفسيری توحيدی حضرت رضا(ع)
عصر شیعه ـ حجت‌الاسلام والمسلمين محمدهادی يوسفی غروی، استاد حوزه علميه در گفت‌وگو با خبرگزاری بين‌المللی قرآن (ايكنا)، به طرح ماجرای تأليف كتاب عيون اخبار الرضا(ع) پرداخت و گفت: برای دهه كرامت به آستان قدس رضوی و به خصوص در صحن الغدير كه برای شيعيان غيرايرانی و به‌خصوص شيعيان عرب در نظر گرفته شده دعوت شده بودم و اين دعوت منتهی شد به اين كه جلسات تفسيری رضوی را برگزار كنم. در همين مدت به چيزی در كتابی با عنوان عيون اخبار الرضا(ع) برخوردم كه توسط مرحوم شيخ صدوق، معروف به ابن‌بابويه كه در شهر ری مدفون است، به رشته تحرير درآمده است.
ماجرای تألیف کتاب عیون اخبار الرضا(ع) توسط شيخ صدوق و هديه آن به صاحب بن عباد
يوسفی غروی افزود: شيخ صدوق كتابی دارند با عنوان عيون اخبار الرضا(ع) كه بيشتر اخباری را كه از حضرت رضا(ع) در دست داشته، در اين كتاب جمع‌آوری كرده است و در زمان خود به صاحب بن عباد طالقانی، كه وزير معروف دولت ديالمه يا ديلميان آل‌بويه بوده و مدت‌ها نيز به عنوان استاندار شهر اصفهان معين شده بوده و در نهايت در همان شهر دفن شده، اهدا می‌كند.
اخباری كه از حضرت رضا(ع) در باب سی و هفتم كتاب عيون اخبار الرضا(ع) مرحوم شيخ صدوق آمده است، غالباً، رواياتی است از پرسش عده‌ای از حضرت درباره آياتی كه احياناً ابهامی و غموضی داشته و يا ممكن است حتی در حد درجه‌ای از آيات متشابه قرآن شمرده شود و پاسخ تفصيلی و روشن حضرت به اين پرسش‌ها
وی با اشاره به ماجرايی در زندگی صاحب بن عباد، بيان كرد: اين آقای صاحب بن عباد ماجرايی دارد و اين ماجرا از اين قرار است كه وی پس از مدتی كه وزير آل بويه بوده مورد سوء ظن قرار می‌گيرد و پس از اين كه متوجه اين سوء ظن می‌شود از دسترس آل‌بويه به امام رضا(ع) پناه می‌برد. در همان ايام كه به حضرت رضا(ع) پناه برده است، با عقيده خود، به صورت معجزه‌آسايی از بدگمانی سياسی دولت ديلميان نجات پيدا می‌كند و از او اعاده حيثيت می‌شود و حتی از موقيت سياسی پيشين خود نيز پيشی می‌گيرد و رتبه برتری را می‌يابد و لذاست كه نذر می‌كند كه ساليانه به زيارت حضرت رضا(ع) مشرف شود و اگر سالی نتوانست ترجيحاً پياده، خودش مباشرة به زيارت حضرت رضا(ع) مشرف شود، كسی را به عنوان نائب ويژه خود به زيارت حضرت اعزام كند؛ كه چهار سال متوالی دست به دامن مرحوم شيخ صدوق می‌شود و قصيده شعری را در مدح حضرت رضا(ع) می‌سرايد و به دست او می‌دهد و او را به نيابت خود به زيارت حضرت رضا(ع) اعزام می‌كند.
اين پژوهشگر برجسته تاريخ ادامه داد: بعدها جريانی پيش می‌آيد كه خود مرحوم شيخ صدوق نزد اين وزير بزرگ ديليميان يعنی جناب آقای صاحب بن عباد طالقانی مورد بدگمانی و مورد كراهت يا خشم قرار می‌گيرد و بالاخره بعد از فاصله‌هايی به ياد او می‌آيد كه خود آقای صاحب بن عباد مورد بدگمانی سياسی آل‌بويه قرار گرفت و متوسل به حضرت رضا(ع) شده و در نتيجه عقيده و علاقه خاصی به امام رضا(ع) يافته است. همچنين به ياد می‌آورد كه چهار قصيده شعر از اين آقای صاحب بن عباد به مدح حضرت رضا(ع) در دست دارد و لذا به نظرش می‌آيد كه مجموعه اخباری را كه از حضرت رضا(ع) در دست دارد در يك كتاب كه با عنوان «عيون اخبار الرضا(ع)» يعنی دانه‌های درشت اخبار مهمی كه از حضرت رضا(ع) نقل شده است، ناميده شده است، جمع‌آوری و تنظيم كند و در مقدمه آن چهار قصيده آقای صاحب بن عباد را قرار می‌دهد و به او اهدا می‌كند.
يوسفی غروی با بيان اين كه از اين جهت كتاب «عيون اخبار الرضا(ع)» اولين كتاب مخصوصاً حديثی شيعی است كه توسط يك عالم شيعی يعنی آقای شيخ صدوق تأليف شده و به يك امير شيعی يعنی آقای صاحب بن عباد طالقانی هديه شده است، افزود: در واقع شيخ صدوق اين كتاب را شفيع قرار می‌دهد و با نوعی تشبيه وضعيت خودش در نظر صاحب بن عباد به وضعيت سابق صاحب بن عباد در نظر آل بويه سعی می‌كند بدگمانی آقای صاحب بن عباد را رفع كند؛ ولذاست كه بهترين شفيع قرار می‌گيرد و صاحب بن عباد مرحوم شيخ صدوق را، حتی با احترامات بيش از گذشته، مجدداً می‌پذيرد.
كتاب «عيون اخبار الرضا(ع)» اولين كتاب مخصوصاً حديثی شيعی است كه توسط يك عالم شيعی يعنی آقای شيخ صدوق تأليف شده و به يك امير شيعی يعنی آقای صاحب بن عباد طالقانی هديه شده است
گردآوری اخبار عقيدتی از حضرت رضا(ع) در عیون اخبار الرضا(ع)
وی در ادامه اين گفت‌وگو به بخشی از اخبار گردآوری شده در كتاب عيوم اخبار الرضا(ع) پرداخت و گفت: ابواب 37 به بعد اين كتاب شامل اخبار عقيدتی از حضرت رضا(ع) است كه به خصوص باب 37 كه نسبتاً بابی طولانی هم هست اخبار تفسيری توحيدی حضرت رضا(ع) را در بر می‌گيرد. اخباری كه از حضرت رضا(ع) در باب سی و هفتم كتاب عيون اخبار الرضا(ع) مرحوم شيخ صدوق آمده است، غالباً، رواياتی است از پرسش عده‌ای از حضرت درباره آياتی كه احياناً ابهامی و غموضی داشته و يا ممكن است حتی در حد درجه‌ای از آيات متشابه قرآن شمرده شود و پاسخ تفصيلی و روشن حضرت به اين پرسش‌ها.
اين استاد حوزه علميه ادامه داد: البته می‌توانيم اضافه كنيم كه انگيزه طرح اين سؤالات صرف ابهام و غموض يا حتی متشابه بودن آيه نيست بلكه اضافه بر آن اين است كه متأسفانه ديگر مسلمانان آن زمان ـ و البته اين مسئله حتی هنوز هم ادامه دارد ـ با تمسك و يا تشبث و دستاويز قرار دادن برخی از آيات، متأسفانه تفسيرهای ناصحيحی از برخی آيات كرده‌اند؛ به گونه‌ای كه حتی خدا را به خلق او تشبيه كرده‌اند يا استفاده‌های جبرگرايی از آيات كرده‌اند. البته موضع ائمه شيعه(ع) در تفسير اين آيات موضع روشنی است اما اكنون سخن ما اين است كه متعددی از اين روايات در مقام تفسير اين‌گونه آيات از خصوص حضرت امام رضا(ع) نقل شده است.
وی افزود: در واقع می‌توان در اين روايات موضع تفسير حق در برابر تفسيرهای ناصحيحی را ديد كه به نظر ديگر مسلمانان آمده و در ميان آن‌ها رايج شده بوده است و به گوش افرادی كه اين سؤالات را بر امام رضا(ع) مطرح می‌كرده‌اند رسيده بوده و به عنوان پرسش از موضع صحيح ائمه(ع) اهل بيت در مورد تفسير اين آيات از حضرت پرسيده‌اند و حضرت نيز پاسخ صحيح را بيان فرموده‌اند.
ماجرای تألیف کتاب عیون اخبار الرضا(ع) توسط شيخ صدوق و هديه آن به صاحب بن عباد
يوسفی غروی افزود: شيخ صدوق كتابی دارند با عنوان عيون اخبار الرضا(ع) كه بيشتر اخباری را كه از حضرت رضا(ع) در دست داشته، در اين كتاب جمع‌آوری كرده است و در زمان خود به صاحب بن عباد طالقانی، كه وزير معروف دولت ديالمه يا ديلميان آل‌بويه بوده و مدت‌ها نيز به عنوان استاندار شهر اصفهان معين شده بوده و در نهايت در همان شهر دفن شده، اهدا می‌كند.
اخباری كه از حضرت رضا(ع) در باب سی و هفتم كتاب عيون اخبار الرضا(ع) مرحوم شيخ صدوق آمده است، غالباً، رواياتی است از پرسش عده‌ای از حضرت درباره آياتی كه احياناً ابهامی و غموضی داشته و يا ممكن است حتی در حد درجه‌ای از آيات متشابه قرآن شمرده شود و پاسخ تفصيلی و روشن حضرت به اين پرسش‌ها
وی با اشاره به ماجرايی در زندگی صاحب بن عباد، بيان كرد: اين آقای صاحب بن عباد ماجرايی دارد و اين ماجرا از اين قرار است كه وی پس از مدتی كه وزير آل بويه بوده مورد سوء ظن قرار می‌گيرد و پس از اين كه متوجه اين سوء ظن می‌شود از دسترس آل‌بويه به امام رضا(ع) پناه می‌برد. در همان ايام كه به حضرت رضا(ع) پناه برده است، با عقيده خود، به صورت معجزه‌آسايی از بدگمانی سياسی دولت ديلميان نجات پيدا می‌كند و از او اعاده حيثيت می‌شود و حتی از موقيت سياسی پيشين خود نيز پيشی می‌گيرد و رتبه برتری را می‌يابد و لذاست كه نذر می‌كند كه ساليانه به زيارت حضرت رضا(ع) مشرف شود و اگر سالی نتوانست ترجيحاً پياده، خودش مباشرة به زيارت حضرت رضا(ع) مشرف شود، كسی را به عنوان نائب ويژه خود به زيارت حضرت اعزام كند؛ كه چهار سال متوالی دست به دامن مرحوم شيخ صدوق می‌شود و قصيده شعری را در مدح حضرت رضا(ع) می‌سرايد و به دست او می‌دهد و او را به نيابت خود به زيارت حضرت رضا(ع) اعزام می‌كند.
اين پژوهشگر برجسته تاريخ ادامه داد: بعدها جريانی پيش می‌آيد كه خود مرحوم شيخ صدوق نزد اين وزير بزرگ ديليميان يعنی جناب آقای صاحب بن عباد طالقانی مورد بدگمانی و مورد كراهت يا خشم قرار می‌گيرد و بالاخره بعد از فاصله‌هايی به ياد او می‌آيد كه خود آقای صاحب بن عباد مورد بدگمانی سياسی آل‌بويه قرار گرفت و متوسل به حضرت رضا(ع) شده و در نتيجه عقيده و علاقه خاصی به امام رضا(ع) يافته است. همچنين به ياد می‌آورد كه چهار قصيده شعر از اين آقای صاحب بن عباد به مدح حضرت رضا(ع) در دست دارد و لذا به نظرش می‌آيد كه مجموعه اخباری را كه از حضرت رضا(ع) در دست دارد در يك كتاب كه با عنوان «عيون اخبار الرضا(ع)» يعنی دانه‌های درشت اخبار مهمی كه از حضرت رضا(ع) نقل شده است، ناميده شده است، جمع‌آوری و تنظيم كند و در مقدمه آن چهار قصيده آقای صاحب بن عباد را قرار می‌دهد و به او اهدا می‌كند.
يوسفی غروی با بيان اين كه از اين جهت كتاب «عيون اخبار الرضا(ع)» اولين كتاب مخصوصاً حديثی شيعی است كه توسط يك عالم شيعی يعنی آقای شيخ صدوق تأليف شده و به يك امير شيعی يعنی آقای صاحب بن عباد طالقانی هديه شده است، افزود: در واقع شيخ صدوق اين كتاب را شفيع قرار می‌دهد و با نوعی تشبيه وضعيت خودش در نظر صاحب بن عباد به وضعيت سابق صاحب بن عباد در نظر آل بويه سعی می‌كند بدگمانی آقای صاحب بن عباد را رفع كند؛ ولذاست كه بهترين شفيع قرار می‌گيرد و صاحب بن عباد مرحوم شيخ صدوق را، حتی با احترامات بيش از گذشته، مجدداً می‌پذيرد.
كتاب «عيون اخبار الرضا(ع)» اولين كتاب مخصوصاً حديثی شيعی است كه توسط يك عالم شيعی يعنی آقای شيخ صدوق تأليف شده و به يك امير شيعی يعنی آقای صاحب بن عباد طالقانی هديه شده است
گردآوری اخبار عقيدتی از حضرت رضا(ع) در عیون اخبار الرضا(ع)
وی در ادامه اين گفت‌وگو به بخشی از اخبار گردآوری شده در كتاب عيوم اخبار الرضا(ع) پرداخت و گفت: ابواب 37 به بعد اين كتاب شامل اخبار عقيدتی از حضرت رضا(ع) است كه به خصوص باب 37 كه نسبتاً بابی طولانی هم هست اخبار تفسيری توحيدی حضرت رضا(ع) را در بر می‌گيرد. اخباری كه از حضرت رضا(ع) در باب سی و هفتم كتاب عيون اخبار الرضا(ع) مرحوم شيخ صدوق آمده است، غالباً، رواياتی است از پرسش عده‌ای از حضرت درباره آياتی كه احياناً ابهامی و غموضی داشته و يا ممكن است حتی در حد درجه‌ای از آيات متشابه قرآن شمرده شود و پاسخ تفصيلی و روشن حضرت به اين پرسش‌ها.
اين استاد حوزه علميه ادامه داد: البته می‌توانيم اضافه كنيم كه انگيزه طرح اين سؤالات صرف ابهام و غموض يا حتی متشابه بودن آيه نيست بلكه اضافه بر آن اين است كه متأسفانه ديگر مسلمانان آن زمان ـ و البته اين مسئله حتی هنوز هم ادامه دارد ـ با تمسك و يا تشبث و دستاويز قرار دادن برخی از آيات، متأسفانه تفسيرهای ناصحيحی از برخی آيات كرده‌اند؛ به گونه‌ای كه حتی خدا را به خلق او تشبيه كرده‌اند يا استفاده‌های جبرگرايی از آيات كرده‌اند. البته موضع ائمه شيعه(ع) در تفسير اين آيات موضع روشنی است اما اكنون سخن ما اين است كه متعددی از اين روايات در مقام تفسير اين‌گونه آيات از خصوص حضرت امام رضا(ع) نقل شده است.
وی افزود: در واقع می‌توان در اين روايات موضع تفسير حق در برابر تفسيرهای ناصحيحی را ديد كه به نظر ديگر مسلمانان آمده و در ميان آن‌ها رايج شده بوده است و به گوش افرادی كه اين سؤالات را بر امام رضا(ع) مطرح می‌كرده‌اند رسيده بوده و به عنوان پرسش از موضع صحيح ائمه(ع) اهل بيت در مورد تفسير اين آيات از حضرت پرسيده‌اند و حضرت نيز پاسخ صحيح را بيان فرموده‌اند.