رسالة‌الحقوق امام سجاد(ع)؛ بيانگر نگاه مترقی اسلام به حقوق انسان
عصر شیعه ـ حجت‌الاسلام والمسلمين مصطفی دانش پژوه، عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، با بيان اين مطلب كه يكی از مهمترين حقهايی كه اسلام برای همه انسان‌ها قائل است، حق توحيد و تكامل است، گفت: اين در حالی است كه در حقوق بشر غربی چنين تعريفی از حقوق انسانی ارائه نشده است؛ چون انسان را اين گونه نديده‌اند و به اين مسئله نيز توجه ندارند نه اينكه اين اصل را قبول نداشته باشند؛ به طور كلی اين حق چه درست باشد چه نادرست اگر درست است برای همه انسان‌ها درست است و اگر نادرست نيز باشد برای همه انسان‌ها حكم می‌كند؛ اين كه تا الان گفتيم يك اثبات حق كرديم از منظر اسلامی كه برای همه انسان‌ها هست ولی در اعلاميه اثری از آن را نمیبينيم.
وی ادامه داد: معكوس اين مطلب نيز وجود دارد كه حقی در اعلاميه حقوق بشر وجود دارد كه در حقوق اسلامی اثری از آن ديده نمیشود كه ما به آنها، آزادیهای ضد تكاملی میگوييم كه در اسلام نيست ولی در اعلاميه وجود دارد؛ البته آنها به اين صراحت اين آزادیها را بيان نكرده‌اند، ولی بيان كرده‌اند كه آزادی تا آنجا كه به آزادی ديگران ضربه نزند، مجاز است كه در اينجا اخلاق شان نيز فراتر از حقوق انسان است.
دانش‌پژوه افزود: حقوق انسان، چند نوع است ولی بعضی از حقوق برای همه انسان‌ها نيست مثل حقوق اتباع و...؛ آن كه موضوع بحث است حقوق بشر است ولی ماورای اين اختلاف حقوق است؛ در ايران حق انتخاب كردن داريم ولی كسی كه از ما مديرتر است ولی تابعيت ايرانی نداشته باشند حق انتخاب كردن هم ندارد؛ بحث ما حقوق بشر است و به نظر می‌آيند آنها گره خورده است
اين استاد حوزه علميه قم با اشاره به مسائل مورد بحث ميان حقوق بشر و احكام اسلامی از جمله در بحث حقوق زن و مرد و...، اظهار كرد: در بحث زن و مرد و ارتداد و... بايد به ريشهها برويم و بحث را در ريشه دنبال كنيم؛ در باره ارتداد يك جمله بايد عنوان كرد و آن اين است كه وقتی اين بحثها را مطرح می‌كنيم بايد به سراغ فتواهايی كه اجماعی است و در آن اختلافت نيست برويم و آن را به اسلام نسبت دهيم؛ در موقعيتی كه ما می‌خواهيم يك بحث اجتهادی بدهيم كه حكم اسلام در باب ارتداد چيست بعد از اينكه يك بحث اجتهادی كرديم بعد می‌رويم با مسائلی مثل حقوق بشر بحث می‌كنيم.
وی افزود: اينگونه بحثها به جای بررسی در محافل علمی، امروزه تحت تاثير فضای رسانهای و سياسی هستند و نكته بعدی آنكه حتما بايد مفاهيم مرتبط با حقوق بشر اسلامی را در يك مجموعه كلی قرار دهيم و نسبت به آن ارائه سخن كنيم؛ مثلا نمیتوان يك سری احكام و معارف را از ساير معارف اسلامی جدا كنيم و ارتداد را هم از بقيه حقوق جدا كنيم و بعد بگويم كه چه شد؟ مثل اين است كه يك قطعه را در يك دستگاه ديگر بگذاريم و از او جواب بخواهيم كه پاسخ قطعا منفی است؛ بسياری از اوقات قانع نشدنها تنيجه عدم توجه به اين نتايج است.
اين پژوهشگر حقوق اسلامی، عنوان كرد: اگر تفاوتهای حقوقی زن و مرد را در آن قالب قرار دهيم و در جای خود بحث شود، میفهميم كه چقدر حكيمانه است؛ يك سوال اصلی‌تر مطرح میشود كه اساسا چه كسی تاثير اين اختلاف را می‌داند؟ انسان يا خدا؟ در اينجا وقتی با پرسشگر مسلمان يا غير مسلمان مواجه میشويم نوع جوابدهی فرق می‌كند؛ وقتی با پرسشگر غير مسلمان مواجهيم بايد در حقوق منطقی و فطری بحث كنيم؛ گاهی اوقات بايد بحث را قطع كنيم و يك بحث بنيادیتری را مطرح كنيم؛ مثلا بگوييم اول بايد يك انسانشناسی زن و مردم داشته باشيم و بعد به خداشناسی برسيم و انسان را در مجموعه آفرينش ببينيم بعد بحث كنيم.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: در فصل سوم قانون اساسی مباحثی در قالب حقوق ملت آورده‌اند ولی بسياری از آن خاص ملت ايران نيست و برای ديگران هم مطرح است؛ يعنی اگر در اين رابطه فرد غير ايرانی هم به دادگاه رفت، حق دفاع دارد پس حق غير از ايرانيان است؛ قانونگذاران ما از جمله شهيد بهشتی، شهيد صدوقی و... عمدتا فقهای ما بودهاند كه در جای جای آن بر اسلام تكيه كرده و اين بيست اصل را از اسلام آورده و مبنای آن را نيز بيان كرده‌اند.
دانش پژوه تصريح كرد: نكته جالب در حوزه حقوق بشر اسلامی اين است كه اعلاميه حقوق بشر اسلامی در قاهره به تصويب رسيده كه سعی شده با اتكای بر قرآن و سنت، آن را بر اساس و مبنای آموزههای اسلامی بنويسند كه البته بايد در آن نگاه عميق‌تری داشت.
وی افزود: ولی وقتی به سراغ قرآن و روايات می‌رويم، میبينيم آنجا كه تكاليف و حق را بيان می‌كند مخاطبش مسلمانان هستند؛ گاهی اوقات حق و تكليف است و گاهی اوقات مسلمانان را مكلف به حفظ حقوق همه انسان‌ها حتی غير از مسلمانان می‌كند؛ پس اين طور نيست كه اگر میخواهد حقوق بشر را بيان كند، حتما با «يا ايها الناس» آغار كند؛ حتی در خصوص آياتی كه با «يا ايهاالذين آمنوا» نيز آغاز میشود، میتوان محتوايی را برداشت كرد كه به حقوق همه انسان‌ها اشاره دارد.
دانش پژوه، بيان كرد: در روايت نبوی «وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا یُنَادِی یَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ» مخاطب حديث پيامبر(ص) مسلمانان هستند كه به آنها فرموده است كه اگر فرياد مظلوميت كسی را شنيدی از شما خواست، اجابتش نكنی مسلمان نيستی؛ پس رعايت حقوق مردم از جمله حقوق كلی است كه بايد همه انسان‌ها نسبت به آن حساس باشند؛ اين نكته مهم است كه فكر می‌كنيم اگر خداوند فرمود كه «ايها الذين آمنوا» فقط منظورش مومنين است ولی اين گونه نيست، پس حق و تكليف برای همه آدميان است.
وی عنوان كرد: در رابطه رعايت حقوق غير مسلمانان و به نوعی حقوق بشر، گنجينه عظيمی در روايات داريم كه از آن جمله میتوان به رسالة الحقوق امام سجاد(ع) اشاره كرد كه بحثهای فراوانی در اين زمينه موجود است كه از آن جمله میتوان به حق مشير و مستشير، حق همسايه، حق حكومت بر مردم و حق همه بر هم اشاره كرد؛ حضرت نفرمودند كه مشير مسلمان و مشير غير مسلمان؛ تكاليف به صورت كلی بيان شده است.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصريح كرد: خطابات امام علی(ع) گنجينه نگاه پرمهر و جذاب اسلام به بشريت و حقوق بشر است كه در سخنان حضرت، نمود دارد؛ به عنوان مثال در نامه به مالك اشتر فرمودند كه ای مالك، قلبت را كانون عشق به مردم كن چرا كه يا هم كيش تواند يا در آفرينش همسان تو و به همين دليل بايد به فرياد مردم رسيد و آنان را ياری كرد.