به کجاها صدقه می‌دهیم؟
عصر شیعه ـ در اواسط خرداد ماه گذشته، برخی رسانه‌های خارجی از توقیف فعالیت‌های کمیته امداد در یکی از همسایگان شمالی ایران خبر داند. بنا بر اخبار منتشرشده وزارت دادگستری آذربایجان طی دستوری همه فعالیت‌های این مؤسسه خیریه اعم از فعالیت‌های حمایتی و خدماتی را تعلیق کرد.
با توجه به نوع روابط ایران و آذربایجان بسیاری از تحلیلگران این اقدام را خارج از اتمسفر روابط دیپلماتیک این دو کشور ارزیابی نمی‌کردند به ویژه این‌که حدود پنج ماه پیش، سایت خبری ـ تحلیلی «مدیافروم» جمهوری آذربایجان با استناد به یک منبع رسمی که نامی از وی برده نشده بود، شعبه کمیته امداد امام خمینی(ره) در جمهوری آذربایجان را به حمایت از تجزیه‌طلبی در این جمهوری متهم کرده بود.
خبر توقیف فعالیت‌های کمیته امداد در رسانه‌های غربی بازتاب‌های گسترده‌ای یافت. این رسانه‌ها به نقل از فردی که او را مقام آگاه ایرانی مرتبط با کمیته امداد امام خمینی(ره) می‌خواندند، مدعی شدند: «کمیته امداد اخیرا از آذربایجان درخواست کرده که یک بیمارستان در باکو افتتاح کند، با این حال ماه‌هاست که مقامات آذربایجان مجوز احداث این بیمارستان را نیز به کمیته نداده‌اند».
با افزایش شایعات درباره توقف فعالیت‌های کمیته امداد امام خمینی(ره) در این جمهوری در جمهوری آذربایجان، وزارت دادگستری این کشور رسما وارد میدان شد و اعلام کرد: «فعالیت کمیته امداد امام خمینی(ره) در این جمهوری در چهارچوب قانون به طور موقت متوقف شده است».
«صیاد مجیداف» در گفت‌وگو با خبرگزاری «ترند» گفت: «طبق قانون جدید ثبت رسمی نمایندگی سازمان‌های خارجی و تدوین موافقتنامه در این زمینه که در ماه مارس سال جاری از طرف کابینه وزرای دولت جمهوری آذربایجان تصویب شده است، نمایندگی‌های شرکت‌های خارجی باید برای ثبت دوباره به وزارت دادگستری جمهوری آذربایجان مراجعه کنند».
در کنار این موضع‌گیری برخی منابع آگاه خبر داده‌اند که چندی پیش، محل دفتر مرکزی کمیته امداد در این کشور بدون کسب مجوز از اداره ثبت اماکن در وزارت دادگستری به مکان دیگری منتقل شده که این اقدام از سوی آذربایجان، عملی غیرقانونی عنوان شد و مجوز فعالیت در محل جدید صادر نشده است. (پایگاه خبری آفتاب)
در این میان، رسانه‌هایی چون «بی.بی.سی» و برخی از سایت‌های خبری آذربایجان با اعلام رقم‌های متفاوت و گاه عجیب درباره هزینه‌کرد کمیته امداد در این کشور، تلاش ویژه‌ای از خود نشان دادند که به هر صورت حساسیت سیاسی این ماجرا را افزایش دهند. هرچند که بنا بر برخی شنیده‌ها این بحران در بخش تعاملات بین‌آلمللی کمیته امداد در حال حل‌وفصل است و احتمالا تا هفته‌های آتی فعالیت‌های این مؤسسه حمایتی نظام جمهوری اسلامی در آذربایجان بار دیگر از سر گرفته می‌شود اما در این مجال، بد ندیدم نگاهی به فعالیت‌های بین‌المللی این مؤسسه داشته باشم.
فرمان آغاز
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۶ طی فرمانی، مسئولیت کمک به محرومان لبنان را به کمیته امداد سپرد. این فرمان آغازگر فعالیت‌های برون‌‌مرزی این مؤسسه خیریه شد؛ فعالیت‌هایی که در حال حاضر از خاورمیانه تا آفریقا و برخی کشورهای اروپایی را نیز تحت پوشش قرار داده است.
در مدت ۲۷ سال گذشته این مؤسسه خیریه در بیش از سی کشور جهان فعالیت‌های خود را گسترده کرده است. در این میان این مؤسسه حمایتی در برخی از کشورهای منطقه فعالیتی متمرکز داشته و به باور مسئولان این مؤسسه و برخی از ناظران امور، توانسته است به اهدافی فراتر از برنامه‌های از پیش تعیین شده دست پیدا کند.
عراق
کمیته امداد در کشور عراق دارای ۴۶ واحد است. این ۴۶ واحد شامل یک دفتر مرکزی با پنج شاخه اصلی در شهرهای کربلا، نجف، کاظمین، کوت، بصره و ۴۱ شعبه توزیع در شهرهای نجف، کربلا و کاظمین است. کمیته امداد در این کشور تعداد ۱۸۷ شهر و روستا را مورد حمایت خود قرار داده است.
بنا بر آخرین آمار سایت کمیته امداد، تعداد ۳۴۵۰ خانوار دارای یتیم با جمعیت ۱۵۰۸۸ نفر به صورت مستمر مورد حمایت این مؤسسه قرار دارد.
مجموع کمک‌های پرداختی به مددجویان و هزینه‌های اداری و عملیاتی کمیته‌های امداد امام(ره) در سال ۱۳۸۸ معادل ۱.۱۵۹.۳۱۶ دلار بوده که به صورت نقدی یا کالا در اختیار مددجویان قرار گرفته است.
شاخه کمیته امداد در عراق در این مدت مبلغ ۷۱.۸۲۸ دلار وجوهات امانی، کمک مردمی و صدقات جمع‌آوری و در اختیار نیازمندان قرار داده است.
تاجیکستان
تاجیکستان یکی از مهم‌ترین بخش‌های برنامه کمیته امداد به شمار می‌رود. امداد در این کشور ۴۳ واحد را فعال کرده است. اداره مرکزی این مؤسسه در شهر «دوشنبه» مستقر بوده و دارای شش شاخه اصلی در شهرهای قرقان، تپه، کولاب، وحدت، نورآباد، بدخشان و خجند است.
بیست شعبه توزیع، یک واحد درمانگاه، یک واحد کتابخانه و سیزده کارگاه آموزشی و یک واحد فرهنگی، بخش‌های دیگر چارت امداد در تاجیکستان را تشکیل می‌دهند.
کمیته امداد علاوه بر شهرها در ۳۵۸ روستای این کشور فعالیت می‌کند. بنا بر آمار ۶۲۶۴ خانوار با جمعیت ۲۴.۲۲۶ نفر زیر پوشش این مؤسسه حمایتی جمهوری اسلامی قرار دارند.
میزان کمک‌های غیرنقدی اهدایی به مددجویان این مؤسسه شامل ۷۷۷ تن مواد خوراکی نظیر ماکارونی ۱۲۹.۱ تن، برنج ۱۴۶ تن، پودر رختشویی ۶۴ تن، قند و شکر ۶۲.۴ تن، روغن نباتی ۱۲۲.۳ تن و آرد و گندم ۲۵۲.۸ تن بوده است.
علاوه بر این، تعداد دو هزار عدد کیف، ۱۶.۵ هزار قلم لوازم‌التحریر، ۵.۶ هزار جفت کفش، ۵۳ سری جهزیه کامل شامل یخچال، فرش، اجاق گاز، پنکه، اتو، ساعت، سرویس ملامین، پتو، چرخ خیاطی، لحاف، تشک، بالش، انواع ظروف و ... و دیگر اقلام ضروری از قبیل لوازم خانگی از دیگر کمک‌های این نهاد به مددجویان مورد حمایت است.
مجمووع کمک‌های نقدی پرداختی به مددجویان و هزینه عملیاتی کمیته امداد تاجیکستان افزون بر ۱.۸۴۵.۶۵۳ دلار بوده است. بنا بر آمار کمیته امداد در سال ۸۸ به منظور ایجاد اشتغال مددجویان، مبلغ ۱۰۸.۷۳۸ دلار وام خودکفایی در زمینه‌های دامداری، کشاورزی و ... در اختیار ۴۰۴ خانوار مورد حمایت قرار داده است.
در این کشور علاوه بر اقداماتی چون تهیه جهیزیه برای ترویج برخی احکام و سنن اسلامی، کمیته امداد برنامه‌هایی از قبیل جشن «ختنه‌سوران» دسته‌جمعی برای کودکان تاجی برگزار کرده است (به گفته معاون بین‌الملل کمیته امداد).
افغانستان
کمیته امداد در این کشور دارای ۳۱ واحد عملیاتی و اداری است. این مؤسسه با چهار شاخه اصلی در شهرهای کابل، هرات، مزارشریف و زرنج، سه شاخه فرعی، یک شعبه توزیع، یک واحد فرهنگی، سه واحد درمانگاه، نوزده واحد کارگاه به مدد محرومان این کشور شتافته است.
در پایان سال ۸۸ تعداد ۴۸۵۸ خانوار با جمعیت ۲۰.۴۰۲ نفر تحت پوشش امداد قرار گرفته‌اند. در این سال ۱۳۰۳ خانوار شامل ۶۴۰۶ نفر دیگر نیز به صورت موردی طی یک یا دو مرحله از خدمات کمیته امداد بهره‌مند شده‌اند.
میزان کالاهای تحویلی به مددجویان مورد حمایت در این مدت شامل ۹۶۷.۱ تن مواد خوراکی نظیر برنج ۱۷۰.۲ تن، ماکارونی ۳۹.۵ تن، روغن ۱۰۶.۱ تن و آرد۶۰۷.۶ تن بوده است. مجموع کمک‌های پرداختی امداد در این کشور در سال ۱۳۸۸ مبلغ ۱.۶۶۷.۷۶۲ دلار بوده است.
این نهاد در شهرای کابل، هرات، مزارشریف و زرنج به ارایه خدمات درمانی می‌پردازد. هزینه خدمات درمانی ارایه‌شده در این سال برابر با ۳۰.۰۳۵ دلار بوده است. کمیته‌های امداد در این کشور در مدت مورد اشاره مبلغ ۱۴۹.۷۴۴ دلار درآمد شامل درآمدهای محلی، کمک‌های مردمی و وجوه شرعیه، جمع‌آوری کرده و در اختیار نیازمندان قرار دادند.
سوریه
کمیته امداد در سوریه به طور کلی در ده استان شامل دمشق، حمص، درعا، ادلب، القنیطره، حماه، الرقه، حلب، دیرالزور، الحسکه و ۱۴۸ روستا فعال است. تعداد کل خانوار مورد حمایت این نهاد اعم از مستمری‌بگیر دایمی، درمانی و مقطعی ۲۵۴۰ خانوار با جمعیت ۱۰.۹۲۶ نفر است.
مجموع کمک‌های پرداختی به مددجویان و هزینه‌های عملیاتی در سال مورد اشاره مبلغ ۱.۷۹۴۸۱۵ دلار بوده است. در سال ۱۳۸۷ از طریق ۵۶ صندوق صدقات شامل شش صندوق بزرگ و پنجاه صندوق کوچک نسبت به جمع‌آوری صدقات اقدام شده است. در این سال مبلغ ۳۴۰.۳۲۰ دلار به این مؤسسه توسط شهروندان سوری کمک شده است.
آذربایجان
تعداد واحدهای کمیته امداد در جمهوری آذربایجان ۵۵ واحد شامل یک اداره کل مستقر در شهر باکو، چهار شاخه اصلی در شهرهای باکو، لنکران، گویچای و گنجه، شانزده کارگاه آموزشی، نوزده شعبه توزیع، پنج واحد فرهنگی، پنج واحد درمانی و پنج واحد دیگر است.
کمیته امداد در این کشور تعداد ۴۶۴ شهر و روستا را تحت پوشش قرار داده است. در پایان سال ۸۸ تعداد ۶۰۸۱ خانوار با جمعیتی معادل ۱۷.۷۸۱ نفر به صورت دایمی مورد حمایت کمیته‌های امداد قرار داشته‌اند. به علاوه در این سال کمیته امداد توانسته است تعداد ۸۹۰ خانوار با جمعیت ۲۹۶۶ نفر دیگر را به صورت موردی مورد حمایت و مساعدت خود قرار دهد.
در لیست کمک‌های غیرنقدی به مددجویان در این مدت این اقلام را می‌بینیم: ۴۸.۳۰۲ بطری روغن، ۸۶۲ بسته ماکارونی، ۹.۳ تن برنج، ۶.۶ تن گوشت، ۱۷۴.۵ تن آرد، ۲۴.۴ تن قند و شکر، ۱۰۷ بسته چای، صد تخته فرش، صد دستگاه یخچال و پانصد میز و صندلی. مجموع کمک‌های پرداختی به مددجویان و هزینه‌های اداری و عملیاتی کمیته‌های امداد جمهوری آذربایجان در سال ۱۳۸۸ مبلغ ۱.۷۳۸.۶۵۷ دلار بوده است.
لبنان
تعداد واحدهای کمیته امداد در لبنان هجده واحد شامل دفتر مرکزی، شش شاخه اصلی، چهار شاخه فرعی، هفت مؤسسه آموزشی و فرهنگی شامل چهار مدرسه، یک مرکز فرهنگی، یک واحد یتیم‌خانه و یک واحد آموزشگاه است.
همچنین تعداد ۴۳۴ شهر و روستای لبنان تحت پوشش کمیته‌های امداد قرار دارند و کل خانوارهای مورد حمایت کمیته‌های امداد در پایان سال ۱۳۸۸، ۶۱۷۷ خانوار با جمعیت ۱۱.۵۰۷ نفر بوده است. مجموع کمک‌های پرداختی به محرومان و هزینه‌های اداری کمیته‌های امداد لبنان در سال مورد اشاره حدود ۱۰.۶۶۹.۲۶۰ دلار بوده است.
در سال ۱۳۸۸ در کشور لبنان با توزیع ۷۷.۷۲۸ عدد صندوق صدقات، کمیته امداد اقدام به جمع‌آوری صدقات و کمک‌های مردم لبنان کرد. بنا بر آمار موجود، درآمدهای محلی حاصل از این اقدام و به همراه دیگر وجوهات شرعی پرداختی جمعا به ۱۴.۹۹۲.۶۹۴ دلار رسید.
کمیته امداد و دیپلماسی
فعالیت نهادهای وابسته به نظام جمهوری اسلامی همواره از سوی کشورهای متخاصم، رقیب و منتقد ایران، با دیده شک و شبهه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و دشمنان کشور، تلاش گسترده‌ای را برای قطع فعالیت‌های این قبیل نهادها با سنگ‌اندازی در مسیر حرکت آنها از خود نشان می‌دهند.
به طور نمونه، درباره همین ماجرای آذربایجان از چند ماه پیش زمینه‌سازی‌هایی برای وقوع حوادث اخیر آغاز شده بود. از جمله این زمینه‌‌سازی‌ها می‌توان به مطلب منتشره در سایت «تینک ـ اسرائیل» با عنوان «ایران، آذربایجان را هدف گرفته است» اشاره کرد.
در این مطلب آشکارا از کمک‌رسانی کمیته امداد امام خمینی(ره) به مستمندان جمهوری آذربایجان، ابراز نارضایتی شده بود یا در موردی دیگر در تابستان سال گذشته اندیشکده «امریکن اینترپرایز» در گزارشی ادعا کرد که فعالیت‌های انسان‌دوستانه کمیته امداد در افغانستان، نمونه‌ای از جنگ نرم ایران علیه آمریکاست. در آن مقاله هم مانند مقاله سایت «مدیافروم» جمهوری آذربایجان ادعا شده بود: «کمیته امداد امام خمینی(ره) در ظاهر مؤسسه خیریه‌ای است که به جوامع فقیر افغانستان خدمات رفاهی و انسان‌دوستانه ارایه می‌دهد اما درواقع این سازمان در حال بهره‌گیری از ابزارهای گوناگون قدرت نرم برای پیشبرد برنامه‌ةای ایدئولوژیکی و سیاسی ایران و تضعیف منافع آمریکا در افغانستان است!» از این موارد بسیار است و مجال ما اندک.
با همه این احوال مسئولان کمیته امداد بر این باورند که برخلاف تبلیغات رسانه‌ها توانسته‌اند با روشی متفاوت اهداف غایی نظام را در مناطق تحت پوشش خود تأمین کنند و بسیاری از دولتمردان این کشورها را به برخوردی منطقی‌تر با ایران و دستگاه دیپلماسی کشور وادارند.
مسئولان امداد نام «دیپلماسی حمایتی» را بر اقدامات خود در حوزه بین‌الملل انخاب کرده‌اند. آنان بر این باورند که این سیاست می‌تواند پیغام‌رسان عواطف ایرانیان به دیگر کشورها و همچنین تسهیل‌کننده روابط دیپلماتیک شود. حال باید منتظر ماند و دید این شیوه در روزهای سخت به یاری لکوموتیو دیپلماسی ما خواهد آمد.
منبع» همشهری اقتصاد