تحلیل مردم‌شناسانه رفتار ایرانیان درباره شخصیت‌های مقدس
محمدحسین شمسایی، نویسنده کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه (س)»، معتقد است در حوزه فرهنگ عامه و تحلیل مردم‌شناسانه فرهنگ عمومی رفتار ایرانیان درباره شخصیت‌های مقدس و مذهبی، کتاب کم نوشته شده است.
در کتاب «مستدرک سفینه البحار» تاریخ تولد حضرت فاطمه معصومه (س)، طبق اسناد به‌دست آمده، روز ۱ ذیقعده سال ۱۷۳قمری در شهر مدینه نوشته شده است (مستدرک سفینه، شیخ علی نمازی، ج ۸، ص ۲۵۷). سید موسی شبیری زنجانی در کتاب «جرعه‌ای از دریا» نقل این تاریخ در کتاب «مستدرک سفینه البحار» را ناشی از تصحیح تاریخ مجعولی توسط شیخ علی نمازی دانسته و زمان ولادت و رحلت او را ساختگی می‌داند (جرعه‌ای از دریا، سید موسی شبیری زنجانی، ج۲، ص ۵۱۶).
درباره سیره و شخصیت حضرت فاطمه معصومه (س)، تاکنون کتاب‌هایی به رشته تحریر درآمده که هریک از زاویه‌ای به زندگی این بانو پرداخته‌اند. کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه (س)» اثر محمدحسین شمسایی در 146 صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه در سال 96 از سوی به‌نشر راهی بازار نشر شده است.
محمدحسین شمسایی در سالروز ولادت حضرت معصومه (س) در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، بیان کرد: کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه (س)» کتابی تاریخی نیست، زندگینامه ایشان هم نیست، بلکه همچنان که از نامش پیداست، آداب و رسوم فرهنگی است که ایرانیان درباره حضرت بنا نهاده‌اند. از زمانی حضرت معصومه (س) وارد ایران شد تا زمان فوت و تا امروز که حدود 12 قرن می‌گذرد، وجود مبارک ایشان باعث ایجاد یک‌سری آداب و فرهنگ‌های رفتاری بین ایرانی‌ها شد و نوعی فرهنگ عامه در این زمینه بوجود آمد.
وی افزود: کتاب در هشت فصل به تبیین زندگی حضرت معصومه (س) در یک نگاه، جایگاه دینی و شخصیت معنوی حضرت معصومه (س) ، حضرت معصومه (س) و آئین های معنوی ایرانیان، حضرت معصومه (س) و آداب ایرانی، ساختار حرم حضرت معصومه (س)، مکان‌ها و ساختمان‌های اداری، حضرت معصومه (س) در ادبیات فارسی و حرم حضرت معصومه (س) و گسترش شهر قم می‌پردازد.
این نویسنده و پژوهشگر گفت: از چگونگی زندگی حضرت معصومه (س) در مدینه اطلاعی در دست نیست، اما همین اندازه روشن است در خاندانی پرورش یافته که سرچشمه دانش و پارسایی و نیکوکاری بودند. با توجه به شهادت امام کاظم (ع) در سال 185 هـ.ق، مشخص می‌شود که بانو در کودکی یا نوجوانی از حمایت پدر محروم شده است. پس از شهادت پدر بزرگوارش، برادرش، علی بن موسیالرضا(ع) تعلیم و تربیت خواهران و برادران خویش را برعهده گرفت و در اثر توجه ویژه آن حضرت، هر یک از فرزندان امام کاظم (ع) به مقامی شامخ دست یافتند و زبانزد عام و خاص شدند. ابن صباغ مالکی درباره این موضوع میگوید: «هر یک از فرزندان ابوالحسن موسی، معروف به کاظم، فضیلتی مشهود دارد». محقق اِربِلی هم در این زمینه می نویسد: «هر یک از فرزندان ابوالحسن موسی(ع) دارای فضیلت و منقبتی معروف است...».
شمسایی ادامه داد: اولین فرهنگی که در این زمینه ایجاد شد، برپا کردن آستانه (حرم) برای حضرت و مدیریت حرم است. این آستانه در دل خود، خُرده‌فرهنگ‌های دیگری همچون وقف زمین، ایجاد معماری ویژه (شکل گنبد و گلدسته‌ها خاص این حرم است)، ایجاد مسجد در دل حرم و حوزه‌های علمیه برای تحصیل علم دارد. به بیان عبدالجلیل قزوینی در قرن هفتم، هفت مدرسه علمیه اطراف حرم حضرت معصومه (س) دایر بود و آخرین مدرسه‌ای که در جوار این آستان ساخته شده «دارالشفاء» است. این حرم محل دفن علما و بزرگان و همچنین سه پادشاه صفوی و دو پادشاه قاجار است. مهم‌تر از همه، این حرم نیایشگاه و خلوتگاهی برای مردم است که یکی از نیایش‌ها نیز خواندن دعاهای معروف و همچنین خواندن زیارت‌نامه است که خود آدابی خاص دارد.
وی با اشاره به کیفیت آثاری که تاکنون در این زمینه تالیف شده، اظهار کرد: تا جایی که اطلاع دارم در حوزه فرهنگ عامه و تحلیل مردم‌شناسانه فرهنگ عمومی رفتار ایرانیان درباره شخصیت‌های مقدس و مذهبی، کتاب کم نوشته شده است. چند سال پیش پیشنهاد انجام پژوهشی درباره ایرانیان و امام رضا (ع) را به آستان قدس پیشنهاد دادم که تصمیم و اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفته است. باید به پژوهش‌های این حوزه بیشتر بهاد داد و حمایت‌های جدی‌تری صورت گیرد تا این پژوهش‌ها با عمق بیشتری انجام شود.
نویسنده کتاب کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه (س)» در پایان گفت: شهر قم امروز مدنیت و پیشرفت خود را مدیون وجود مقدس حضرت معصومه (س) است و سزاوار است به پاس این نعمت، کارهای پژوهشی بیشتر و فاخرتری درباره وجود مختلف زندگانی، سیره و شخصیت و همچنین موضوعات مرتبط با ایشان انجام شود.