از معرکه گیرهای زمان امام صادق(ع) تا مدعیان روشنفکری امروزی؛ پول حج را صدقه بدهید!
سرپرست معاونت پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت با اشاره به احادیث ائمه(ع) مبنی بر اینکه بیت الله الحرام نباید از شیعیان خالی باشد، گفت: در زمان امام صادق(ع) برخی به جای رفتن به حج مردم را تشویق به صدقه دادن می‌کردند که امام (ع) با آنها برخورد کردند.
حجت‌الاسلام محمدمهدی بحرالعلوم، سرپرست معاونت پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت با ابراز تأسف از اینکه طی یک سال اخیر، برخی از نویسندگان و افراد ناآشنا به فقه حج به جهت اغراض سیاسی و پس از واقعه دلخراش منا و نیز تحرکات برخی از دولتمردان عربستان علیه کشورمان، تلاش کردند القا کنند که حج در اولویت نیست و نباید با دشمنی که چنین رفتاری دارد، ارتباط داشت، گفت: اصولا حج یک مسئله فقهی و عمل واجبی است که به شرط استطاعت، انجام آن بر مکلف واجب است.
معاون پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت در ادامه سخنان خود به تشریح دلایل وجوب حج از منظر فقهی پرداخت و اظهار کرد: به باور مشهور فقهای امامی و بسیاری از فقهای اهل‌بیت(ع) استطاعت با حدود و شرایط خاص شرط وجوب «حَجَّة الاسلام» بر مکلّفان است و از پشتوانه‌های این حکم، آیه ۹۷ سوره آل عمران است که مسلمانان را در صورت استطاعت، به حج گزاردن مکلّف کرده است و می‌فرماید: «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِی عَنِ الْعَالَمِینَ؛ و براى خدا حج آن خانه بر عهده مردم است [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه یابد و هر كه كفر ورزد یقینا خداوند از جهانیان بى‌نیاز است».
حجت الاسلام بحرالعلوم در ادامه به تشریح مفهوم و شرایط استطاعت شرعی در خصوص حج پرداخت و اظهار کرد: منظور از استطاعت در این آیه، استطاعت شرعی است که شامل موارد: الف) استطاعت مال، ب) استطاعت بدن، ج) استطاعت طریقی و امنیتی و د) استطاعت زمانی است.
وی ادامه داد: در احادیث معتبر از اهل بیت (ع) نیز روایاتی از این قبیل که «اُنظُروا بیتَ ربِّكُم فَلا یخلُوَنّ مِنكُم فَلا تُناظَرُوا» [کافی، ج۴، ص۲۷۰، ح۳] بسیار وارد شده است که بر این مطلب دلالت می‌كنند كه یكی از مصالح وجوب حج، تكریم بیت الله الحرام است تا هیچ وقت خالی از حجاج نباشد.
حج واجب کفایی است یا واجب عینی؟
این پژوهشگر دینی کشورمان افزود: بنابراین در مورد اینکه نباید کعبه معظمه خالی از حجاج باشد تردیدی نیست؛ تا جایی که برخی فقها با توجه به روایات، معتقدند حج وجوب کفایی دارد و باید هر ساله عده‌ای به حج بروند تا حج تعطیل نشود. سید كاظم یزدی در این باره می‌نویسد: «فإنّه لا یبعد وجوب الحجّ كفایة على كلّ أحد فی كلّ عام إذا كان متمكّنا بحیث لا تبقى مكّة خالیة عن الحجّاج، لجملة من الأخبار الدالّة على أنّه لا یجوز تعطیل الكعبة عن الحجّ؛ بعید نیست وجوب حج برای هر مكلفی كه تمكن دارد در هر سال واجب كفایی باشد، تا مكه [مكرمه] از حجاج خالی نماند، [این حكم] به خاطر روایاتی است كه میگویند: تعطیلی حج كعبه جایز نیست». [العروه الوثقی، ج۲، ص۴۱۹]
وی ادامه داد: برخی علما پا را فراتر گذاشته و معتقدند حج بر سرمایه‌داران در هر سال واجب عینی است. شیخ صدوق در علل الشرایع پس از نقل روایتی مبنی بر اینکه حج در طول عمر تنها یک بار بر مستطیع واجب است، چنین می‌نویسد: جاء هذا الحدیث هكذا و الذی أعتمده و أفتی به أن الحج على أهل الجدة فی كل عام فریضة؛ این حدیث با این مضمون وارد شده، ولی آنچه من به آن اعتماد دارم و طبق آن فتوا می دهم این است که حج بر سرمایه داران در هر سال واجب است». [علل الشرایع، ج۲، ص۴۰۵]
کشته شدن به دست راهزنان و مردن از گرسنگی و تشنگی هرگز حج را تعطیل نکرده است
حجت‌الاسلام بحرالعلوم به مشکلاتی که در قرن‌های گذشته برای حضور در حج وجود داشت نیز اشاره و با تأکید بر اینکه علی رغم همه این مشکلات حج تعطیل نمی‌شد، گفت: رفتن به حج در گذشته با خطرات بسیار زیادی همراه بود اما کماکان استمرار داشت و بسیاری از مسلمانان در بین راه یا از تشنگی جان می باختند و یا دچار راهزنان می شدند و یا در گرما یا سرمای شدید از دنیا می‌رفتند، اما با این حال این خطرات حج را به تعطیلی نمی‌کشاند.
وی با اشاره به احادیثی که در آنها تأکید شده است خانه خدا نباید خالی از مردم شود، گفت: بر اساس احادیث موثق اگر شرایطی پیش بیاید که حاكم اسلامی ببیند خانه خدا خالی است و كسی به بیت‌الله نمی‌رود، باید با هزینه بیت المال گروهی از مسلمین را به حج اعزام كند. البته در روایاتی كه از امیرالمومنین یا ائمه(ع) دیگر رسیده این عبارت آمده كه بیت از شما خالی نباشد، از این احادیث شاید بتوان اینچنین استفاده كرد كه حضور پیروان اهل‌بیت علیهم السلام موضوعیت دارد. یعنی اگر در یك زمان حاكم اسلامی دید پیروان سایر مذاهب اسلامی در حج هستند اما شیعه اثنی‌عشری نیست، می تواند از بیت المال برای اعزام زائران هزینه کند چرا که باید در بیت‌الله پیروان اهل‌بیت(ع) حضور داشته باشند.
سرپرست پژوهشکده حج و زیارت در ادامه به نقل تعدادی از احادیث مرتبط با موضوع خالی نماندن كعبه معظمه از حجاج پرداخت و گفت: امام علی (ع) می‌فرمایند: خانه خدا را بنگرید، پس از شما خالی نماند كه اگر چنین شود مهلت داده نمی‌شوید. (کافی، ج۴، ص۲۷۰، ح۳). ایشان همچنین می‌فرمایند: « خدا را! خدا را! درباره خانه پروردگارتان، مبادا كه تا باقی باشید آن خانه از شما خالی گردد، زیرا اگر آن بیت مقدس متروك شود، شما از آن پس مهلتی نیابید و منقرض خواهید شد. (نهج البلاغه، نامه ۴۷) در این دو نقل، حضرت امیر(ع) از خالی ماندن بیت الله الحرام نهی فرموده و بیان کرده است كه اگر خانه خدا خالی ماند، مكلّفان مهلت داده نمی‌شوند و عذاب الهی نازل می‌شود، پس این روایات به روشنی دلالت می‌كند بر اینكه خالی نماندن كعبه معظمه از حجّاج و زوّار، هدفِ مطلوب شارع است، به طوری كه نمی‌توان از آن دست كشید.
حجت‌الاسلام بحرالعلوم با اشاره به اینکه در زمان امام صادق(ع) نیز عده‌ای می گفتند پول حج را به فقرا بدهید و به حج نروید، گفت: محضر مبارك حضرت امام صادق (ع) عرضه داشتم، گروهى از این معركهگیرها مىگویند: وقتى شخص یك بار حج بجا آورد و دیگر به حج نرود و به جاى آن پولش را صدقه داده و صله رحم كند از حج برایش بهتر است. حضرت فرمودند: دروغ میگویند، اگر مردم این كار را بكنند، این بیت تعطیل مىشود، در حالى كه خداوند متعال کعبه را براى استوارى و سامان بخشیدن به كار مردم قرار داده است. (نقل شیخ صدوق در صحیح عبدالرحمن از ابی عبدالله (ع)؛علل الشرایع، ج۲، ص۴۵۲). این حدیث هر چند در خصوص حج غیر واجب است، منتها ظاهر آن دلالت می‌كند بر این كه اراده خداوند تبارك و تعالی براین تعلق گرفته كه مسلمانان كعبه معظمه را، كه محل قیام مردم و سامان بخشیدن به كار آنهاست، تعطیل نكنند و خالی نگذارند.
وی در بخش پایانی سخنانش عنوان کرد: هر چند گفته می‌شود رژیم سعودی از درآمدهای ناشی از حج، كه معادل فروش یكساله نفت این كشور است، برای ترویج عقاید نادرست وهابیت و تخریب و تكذیب مذهب شیعه استفاده و با بغض شدید با محبّان اهل بیت(ع) رفتار می‌كند، و چهره واقعی ایشان را به گونه دیگری وانمود می‌كند، منتها، یکی از ره‌آوردهای حج، تقویت امت اسلامی است.
بحرالعلوم ادامه داد: امروزه علاوه بر تبلیغات غیر مسلمانان علیه شیعه و ایجاد موج گسترده شیعه هراسی در جهان، برخی از نویسندگان مسلمان نیز با تدوین کتبی به زبان‌های مختلف به تبلیغ علیه عقاید حقه شیعه (توسل و شفاعت و...) مشغولند و مبلّغان وهابی تلاش می‌کنند به روش‌های گوناگون و با بحث‌های خصوصی و چهره به چهره با مسلمانان كشورهای مختلف، مذهب جعفری را در تنگنا قرار داده و عقاید آن را شرك‌آلود جلوه دهند. در حالی که نفس حضور شیعیان در حرمین موجب ترویج تشیع در میان سایر مذاهب و آشنایی آنها با مکتب حقه اهل بیت(ع) است.
تعطیلی حج مهجوریت تشیع را در پی خواهد داشت
وی تصریح کرد: بنابراین برپایی حج و تلاش برای بیداری جهان اسلام و آگاهی دیگر مسلمانان و شناخت آنها از عقاید تشیع و اسلام ناب در خلال آن و به تبع آن، خنثی سازی توطئه‌های دشمنان و تبلیغات وهابیت، از مصالحی است كه نمی‌توان به آسانی از آنها دست كشید و حتی می‌توان گفت با توجه به شرایط امروز، تعطیل حج مهجوریت تشیع را در پی خواهد داشت.