فی الجمله در میان فقهای تشیع مخالفتی با حرمت غنا نیست
حجت الاسلام والمسلمین رفعتی گفت: به دلیل آیات و روایات فراوانی که وجود دارد، غنا حرام است، از این رو اگر غنا بودن صوتی اثبات شود، گوش فرا دادن به آن صوت حرام خواهد بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رفعتی نائینی، رییس مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه علمیه قم، شنبه در درس خارج فقه رسانه که در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد، اظهار داشت: ما در مبحث غنا، موضوع غنای محرم را نسبت به تمام تعریف‌هایی که فقهای عظام داشته‌اند، بسیار خاص در نظر گرفته‌ایم.
حجت الاسلام والمسلمین رفعتی با اشاره به این که در درس خارج فقه رسانه، تمام قیودی که فقها در نظر گرفته‌اند، معتبر دانسته‌ایم، ابراز داشت: قدر متیقن در غنای محرم، غنایی است که همه خصوصیاتی که در جلسات گذشته بیان شد، داشته باشد. چرا که در روایات معنای غنا، تعریف غنا و موضوع غنا تبیین نشده است.
وی با بیان این که معنای لغوی غنا آنقدر وسیع است که نمی‌توان گفت، غنای لغوی حرام است، خاطرنشان کرد: روایاتی که غالباً در رابطه با حرمت غنا در لسان ائمه اطهار(ع) وجود دارد، غنای متداول در عصر خودشان است که همان غنای موجود در دربار بنی امیه و بنی عباس است.
رییس مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه علمیه قم تأکید کرد: فقها به یک تعریف خاصِ اصطلاحی در زمینه غنا دست نیافته‌اند که بتوانیم بر آن معنای فقهی، حقیقت متشرعه یا اصطلاح فقهی اطلاق کنیم، لذا هر جایی که تردید شود که آیا غنا است یا خیر، نمی‌توانیم ادله حرمت غنا را بر آن مسأله و موضوع حمل کنیم چرا که در شبهه مصداقیه نمی‌توان به دلیل عامی تمسک کرد.
وی با تأکید بر مواردی که بیان شد، تصریح کرد: غنا آن صدایی است که چه از آلات موسیقی و چه از حنجره انسان خارج شود و صدایی تحریک آمیز، طرب انگیز وهمچنین متناسب با مجالس لهو و لعب و عیش و نوش باشد.
این استاد حوزه علمیه با بیان این که فقهای متقدم با توجه به معنای لغوی غنا، مطلق غنا را حرام دانسته‌اند و در ادامه موارد مختلفی را استثنا کرده‌اند، اظهار داشت: فقهای متأخر بر خلاف فقهای متقدم، غالباً دو قید طرب انگیز بودن یا شأنیت طرب‌انگیز بودن و متناسب با مجالس لهو و فسوق را در تعریف غنایی که در فقه محکوم به حرمت است، لحاظ کرده‌اند.
وی با اشاره به این که بین دو دیدگاه گذشته تفاوت‌هایی وجود دارد، ابراز داشت: در دیدگاه اول که معنای لغوی غنا در نظر گرفته نشد، اگر تردید پیدا کردیم که آیا غنایی موضوع برای غنای محرم است یا خیر، نمی‌توانیم بگوییم آن صوت، غنای محرم است، چرا که در شبهه مصداقیه نمی‌توان بر عام تمسک کرد.
مشاور عالی مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور در ادامه گفت: اما در دیدگاه دوم که هر چرا که عرفاً در لغت غنا نامیده می‌شد، حرام می‌دانست، اگر تردید پیدا کردیم که آیا غنایی موضوع برای غنای محرم است یا خیر، ابتدا باید ببینیم آنچه در آن تردید کرده‌ایم، از غنای حرام استثنا شده و جزء موارد استثنا ذکر شده است یا خیر!. اگر استثنا نشده بود، حرام خواهد بود و اگر استثنا شده بود، حرام نخواهد بود.
وی با بیان این که آیا صدای بلند زیبا و ترجیع دار، در صورتی که در مدح ابا عبد الله(ع) باشد و در آن اشعار عرفانی خوانده شود حرام است یا خیر؟ افزود: اگر اصل حرمت ثابت شود، ضروری است تا به دلیل قطعی استثناء شدن چنین صدایی ثابت شود.
حجت الاسلام والمسلمین رفعتی در ادامه تأکید کرد: اگر موردی بخواهد از حرام بودن استثناء شود، لازم است تا در استثنا دلیل قطعی به دست آید و گفته شود؛ در خواندن مناجات، دعا و قرآن، غنا اشکال ندارد و یا آن که در رثای امام حسین(ع)، غنا اشکال ندارد.
وی تصریح کرد: از آنجایی که حکم حرمت غنا، قطعی است، برای خارج شدن از حکم حرمت، باید دلیل قطعی وجود داشته باشد از این رو اگر به دلیل قطعی ثابت نشد که غنایی حرام نیست، دیگر نمی‌توان صوتی را از حکم مستثنی‌منه، استثنا زد.
رییس مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: در مواردی که با شبهه مصداقیه خاص مواجه شدیم و ندانستیم که آیا آن از مواردی است که استثنا شده است یا خیر نمی‌توانیم به دلیل خاص تمسک کنیم، زیرا همچون شبهه مصداقیه عام که به دلیل عام نمی‌توانستیم تمسک کنیم، در شبهه مصداقیه خاص نیز، به دلیل خاص نمی‌توانیم تمسک کنیم.
وی با بیان این که در میان علما و فقهای تشیع، فی‌الجمله هیچ مخالفی در حرمت غنا نیست، اظهار داشت: به دلیل آیات و روایات فراوانی که وجود دارد، غنا حرام است، از این رو اگر غنا بودن صوتی اثبات شود، گوش فرا دادن به آن صوت حرام خواهد بود.
این استاد برجسته حوزه علمیه با قرائت آیه «... وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» گفت: در تفسیر آیه 30 سوره حج روایات مختلفی وارد شده است که ائمه اطهار(ع) قَوْلَ الزُّورِ را به چند چیز تطبیق کرده‌اند که یکی از آنها قَوْلَ الزُّورِ است.
وی در ادامه با قرائت روایت «عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ (ع) عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- «فَاجْتَنِبُوا اَلرِّجْسَ مِنَ اَلْأَوْث، انِ وَ اِجْتَنِبُوا قَوْلَ اَلزُّورِ، قَالَ اَلْغِنَاءُ»، ابراز داشت: ابي بصير می‌گوید از امام صادق(ع) سوال کردم که مقصود از قَوْلَ الزُّورِ در آیه 30 سوره حج چیست که فرمودند، مقصود غنا است.
مشاور عالی مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور در ادامه به روایات دیگری از زيد الشحام و ابن ابي عمير از امام صادق(ع) اشاره و خاطرنشان کرد: در همه روایات، ائمه اطهار(ع) مقصود از قَوْلَ الزُّورِ را غنا تفسیر کرده‌اند، لذا در استدلال به آیه مذکور مشخص می‌شود که مقصود قَوْلَ الزُّورِ تنها غنا است و دلیلی برای تأویل کردن وجود ندارد.