بدعت در عزاداری
عصر شیعه : بدعت چيست، آيا عَلَم هايي كه بنام حضرت عباس در ايام عزا مردم حمل مي كنند، نوعي بدعت نيست؟ يا مردم پول ها را به علم ها مي چسبانند در حالي كه مي توانندآن ها را مستقيماً به مسجد يا هيئت بدهند؟
پاسخ:
براي اين كه روشن شود چه كاري بدعت محسوب مي شود و چه كاري از دايره بدعت خارج است، لازم است بدعت معنا و تعريف گردد. و آن گاه در خصوص بعضي از كارهايي كه در عزاداري ها و مجالس مرثيه سرائي امام حسين و شهداي كربلا ـ سلام الله عليهم ـ انجام مي شوند اظهار نظر نمود كه آيا بدعت است و نيست.
در لغت بدعت عبارت است از «هر امر جديدي كه قبلاً شبيه و مثالي نداشته و براي اولين بار كسي بوجود بياورد »(1) و لذا به خداوند متعال گفته مي شود: بديع السموات و الارض...(2) يعني پديد آورنده و ابداع كننده آسمان و زميني كه قبلاً شبيه و مانند نداشته است. و هم چنين در عرف به كارها و طرح هاي جديدي كه توسط افراد به وجود مي آيند گفته مي شود كه ابداع كرده و به طور كلي بر پديده نو مي گويند: امر بديع. و در اصطلاح عبارت است از: «كاري كه غير شارع آن را به عنوان تشريع (و حكمي ديني جزء دين) قرار دهد بدون اين كه دليلي از شرع بر آن داشته باشد...» (3)يعني بدعت در اصطلاح به كاري گفته مي شود كه جزء اعمال ديني محسوب نمي شود و شارع آن را جزء دين و اعمال ديني قرار نداده ولي كسي و يا جماعتي آن را به عنوان اعمال واجب يا مستحب و يا مكروه و يا حرام بشمرند. بنابر اين اعمال و كارهايي كه انسان احياناً انجام مي دهد اما نه به قصد اين كه جزء اعمال ديني و شرعي است و حكمي خاص هم از طرف شارع براي آن بيان نگرديده و مخالفت با احكام شرعي و ديني ندارد اصطلاحاً بدعت محسوب نمي شود. بنابر اين حرام نيز نخواهد بود.
و به عبارت ديگر چنان چه توضيح داده شد: «حقيقت بدعت همان افتراء و تهمت زدن بر خداوند متعال است به داخل نمودن و زياد نمودن چيزي در دين و يا كم كردن چيزي از دين (عملاً و يا در گفتار) و نسبت دادن آن (زياده و نقصان) را به خدا و رسول»(4) در حالي كه هيچ گونه دليلي به طور خاص و يا به عموم و اطلاق (يعني خودِ كاري كه انجام مي دهيم دليل خاص ندارد و هم چنين عموم و يا اطلاق دليل ديگري نيز شامل آن نمي گردد)، ندارد. چنين بدعتي حرام است و آيات و روايات متعددي دلالت صريح بر حرمت آن دارد. بنابر اين، اموري كه به طور صريح حكم آن در قرآن و روايات وارد شده و حدود و جزئيات آن به تفصيل در شرع بيان گرديده است مثل اكثر كارهايي كه به عنوان عبادات و يا معاملات انجام مي دهيم. بدعت نخواهد بود. و هم چنين بعضي از اعمال و كارها كه در شرع مقدّس حكم خاصي براي آن بيان نشده وليكن دليل عامي داريم كه به واسطه عمومش شامل آن اعمال مي گردد بدعت نخواهد بود، مثل خيلي از كارها از قبيل مدرسه سازي، درمانگاه، حمام هاي عمومي، راه سازي و خيلي از اموري كه باعث ايجاد رفاه و آسايش عمومي و پيشرفت اجتماعات مسلمان مي گردد كه ممكن است در شرع مقدّس حكم خاص و جداگانه با ذكر جزئيات آن تبيين نگرديده اما عموم و اطلاق اين روايت كه از رسول خدا نقل شده شامل آن مي گردد: «هر كس سنت (روش) نيكويي در اسلام (پديد آورد) از خود به جاي بگذارد، پس عمل كند به آن روش نيكو بعد از او (افراد ديگري) نوشته مي شود براي او پاداش عمل كسي كه به آن روش عمل مي كند و از پاداش هيچ كدام كم نخواهد شد...»(5)
و نيز بعضي از اعمال و كارهايي كه اصلاً دليلي نه خصوصاً و نه عموماً و اطلاقاً درباره آن اعمال نداريم مثل پاشيدن گلاب بر قبر ميت و بردن گل و امثال آن نمي تواند بدعت محسوب بشود، بلكه بر اساس: «الاصل في العادات الاباحه مالم يدل دليل علي خلاف ها...»(6) اصل در عادت مباح بودن آن است مگر اين كه دليل بر خلافشان وجود داشته باشد، جزء اعمال و كارهاي مباح محسوب مي شود. و لذا همه عادات چه گفتاري و چه رفتاري محكوم به اباحه و حليت است مادامي كه دليلي بر حرمت، وجوب، استحباب وكراهت آن از ناحيه شارع وجود نداشته باشد فرقي نمي كند كه آن عادت از امور حادثه بوده و در لغت بر آن بديع اطلاق شود و يا در زمان رسول خدا و ائمه اطهار هم بوده باشد.
در خصوص بر پاداري و برگزاري مجالس عزا و مرثيه سرائي براي سالار شهيدان ابي عبد الله الحسين و اصحاب شهيد آن بزرگوار، روايات فراواني از ائمه ـ عليهم السلام ـ و از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به ما رسيده و پاداش هاي بزرگي براي شيعيان و دوستان آن حضرت بيان شده است. بنابر اين اصل عزاداري و گريه نمودن و برپائي مجالس عزا براي آن حضرت و يارانش، تجليل از مقام شهيدان كربلا و واكنشي در برابر ظلم و ستم هاي دشمنان آن ها بوده و يك كاري است كه عقلاً و شرعاً مطلوب مي باشد. اما كيفيت برگزاري و اقامه مجالس عزا در طول تاريخ و در اجتماعات گوناگون بر اساس آداب و فرهنگ هاي جوامع شيعي در معرض تحولات زيادي بوده و به اشكال مختلفي انجام مي گرفته است چنان چه به طور عيان در زمان خود ما هم مشاهده مي كنيم و متأسفانه در برخي از موارد دچار انحرافاتي هم شده است به عنوان مثال قمه زني كه بي ترديد با اهداف والاي امام حسين ـ عليه السلام ـ منافات داشته و باعث وهن شيعه در انظار جهاني گرديده و بهانه به دست دشمنان اهل بيت و پيروان آن بزرگواران مي دهد. اما از اين گونه موارد و امثال آن كه عقل سليم و روح قيام عاشورا با آن منافات دارد اگر بگذريم، اشكال مختلف و گوناگون دسته ها و سينه زني ها و حمل علم ها و پرچم ها و پوشيدن لباس هايي كه در خيلي از مناطق با هم متفاوت اند، اگر چه دليلي خاص بر آن نداشته باشيم و صرفاً براي عرض ارادت و اظهار اندوه در قبال حادثه دردناك عاشورا صورت مي گيرد و عنوان عام رواياتي كه دلالت بر مطلوبيت عزاداري و مرثيه سرايي براي امام حسين ـ عليه السلام ـ و بقيه معصومين ـ عليهم السلام ـ دارند شامل آن مي گردد و حتي اگر هيچ دليلي نه خصوصاً و نه به طور عام و مطلق نداشته باشيم باز هم دليلي بر اين كه بدعت باشد و يا جدا از عنوان بدعت دليلي بر عدم جواز آن نداريم بلكه تحت عنوان اعمال مباح كه به قصد رجاء و اظهار ارادت نسبت به ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ انجام مي گردد، داخل مي باشد و دليلي بر منع آن وجود ندارد مگر اين كه منتهي به لغو يا وهن مذهب گردد. در چسباندن پول به علم ها نيز بايد گفت كه اين كار هيچ مستند شرعي ندارد و عاقلانه تر اين است كه آنها را به هيئت يا مسجد بدهند ولي اگر اين كار را نكردند و پول ها را به علم چسباندند از آن جا كه آن كار را نه به قصد اين كه در دين به آن سفارش شده و يك رفتار ديني است بلكه بر اساس رسوم و عادات محلي و منطقه اي انجام مي دهند از اين طريق اين كار بدعت محسوب نمي شود.
پی نوشت ها :
1. شیخ انصاری، مرتضي، مکاسب، ج2، ص 265.
2. بقره : 117.
3. شیخ انصاری، همان.
4. سبحانی، جعفر، رسالة البدعة، ص92.
5. سبحانی، همان، ص71.
6. همان ، ص84.
منبع : امامت