چرا شيعيان بعد از سوره حمد، آمينْ نمي گويند؟
عصر شیعه ـ اين روزها بسياري از مومنان در نقاط مختلف كشور اسلامي مان، خودشان را براي حضور در خانه امن الهي و اداي فريضه حج آماده ميكنند و در تكاپوي دانستن احكام مربوط به اين فريضه هستند اما يكي از موضوعاتي كه به طور حتم در حين حضور در كشور عربستان با آن مواجه خواهند شد، «آمين» گفتن‌هاي بلند بعد از سوره حمد در نمازهاي جماعت از سوي نمازگزاران است كه ممكن است سوالاتي را در ذهن آنها ايجاد كند زيرا گاه شده است كه حتي به نماز گزاران شيعه به همين جهت اعتراض ميكنند كه چرا آمين نمي‌گوييد؟
براي توضيح اين مطلب و پاسخ به معترضان بايد گفت: يكي از اموري كه در نزد فقهاي همهٔ مذاهب از مسلمات است اين است كه عبادات توقيفي است [۱]؛ يعني بايد مقدار و كيفيت آن به اذن شارع باشد و خروج از آن اندازه بدعت و تشريع محرم به شمار مي‌آيد.
درحاشيه مغني ابن قدامه آمده: عبادات توقيفي است و هيچ جزء يا شرطي از آن با قياس يا علت تراشي ثابت نمي‌شود به ويژه نماز. [۲]
رسول الله (ص) نيز فرمود: اين نماز صلاحيت ندارد كه چيزي از كلام انسان‌ها به آن افزوده شود. [۳]
بنابراين اهل سنت كه جزء اضافي (يعني آمين گفتن پس ازحمد) را مستحب مي‌شمرند، بايد دليلي براي آن اقامه كنند نه شيعيان كه به سنت پيامبر عمل ميكنند.
* نظر اهل بيت عليهم السلام درباره آمين گفتن بعد از حمد
اهل بيت عليهم السلام كه نزديك‌ترين افراد به پيامبر اكرم (ص) هستند، به چنين سنتي فرمان نداده بلكه آن را نفي كرده اند. جميل بن دراج از امام صادق (ع) نقل مي‌كند: هرگاه پشت سر امام جماعت مشغول نماز بودي هنگامي كه امام از خواندن حمد فارغ شد بگو: الحمدلله رب العالمين و آمين مگو. [۴]
در روايت ديگري از محمد حلبي نقل شده كه از امام صادق (ع) پرسيدم: هنگامي كه از فاتحة الكتاب فارغ شوم آمين بگويم؟ حضرت فرمود: نه [۵].
امام باقر (ع) نيز به گونه اي ديگر به ترك اين سنت ناپسند فرمان مي‌دهد. زراره از امام باقر (ع) نقل مي‌كند كه فرمود: هرگز هنگامي كه از خواندن فارغ شدي آمين مگو و اگر خواستي بگو: الحمدلله رب العالمين. [۶]
براساس نظر اهل بيت (ع) آمين گفتن پس از خواندن سوره حمد موجب بطلان نماز مي‌شود؛ زيرا آمين گفتن كلام آدمي است و دليلي بر استحباب آن در نماز وجود ندارد. به همين جهت فقهاي شيعه در بارهٔ آن چنين گفته اند:
شيخ مفيد: پس از خواندن حمد نبايد آمين گفت. [۷]
شيخ طوسي: گفتن آمين موجب بطلان نماز مي‌شود چه پنهاني و چه آشكار. چه قبل از پايان حمد و چه بعد از آن براي ماموم و امام در هر حال. [۸]
علامه حلي هم مي‌گويد: آمين در آخر حمد نزد اماميه حرام است و با گفتن آن نماز باطل مي‌شود. [۹]
* اختلاف در ديدگاه ساير مذاهب اسلامي
اما از نظر مذاهب ديگر فقهي درباره آن اختلاف است. نووي در اين باره مي‌گويد: راي ابوحنيفه آن است كه امام «آمين» را بلند و ماموم آهسته بگويد.
از مالك دو روايت است. يكي مثل راي ابوحنيفه است و ديگر آن كه اصلا در نمازگفته نشود.
راي شافعي آن است كه ماموم به حدي بگويد كه تنها خودش بشنود. ولي كلام ديگري از او نقل شده است كه بايد بلند بگويد. رأي احمد بن حنبل آن است كه براي نماز گزاران مستحب است آمين به جهر (بلند) بگويند. [۱۰]
اهل سنت براي اثبات مدعاي خود به رواياتي متوسل شده اند كه همگي خدشه پذيرند و نمي‌توانند چنين عمل مستحب موكدي را كه با اين شدت در صفوف جماعت خود اجرا ميكنند اثبات كنند.
* ابوهريره و مستند اصلي براي اين كار!
مستند اصلي براي چنين كاري رواياتي است كه از ابوهريره نقل شده است. وي مي‌گويد كه رسول خدا (ص) فرمود: هرگاه امام به «ولا الضالين» رسيد بگوييد: آمين [۱۱].
همچنين روايات ديگري از وي به همين مضمون نقل شده است.
ابوهريره متهم‌ترين راويان حديث است. ذهبي نقل مي‌كند كه عمر بن خطاب ابوهريره را از نقل حديث منع كرد. حتي او را با تازيانه زد و به او گفت: زياد از پيامبر (ص) نقل حديث كردي… اگر دست از نقل حديث از پيامبر (ص) بر نداري تو را به قبيله ات (دوس) تبعيد خواهم كرد يا به سرزمين قرده خواهم فرستاد. [۱۲]
ابوحنيفه مي‌گويد: تمام اصحاب پيامبر (ص) نزد من ثقة و عادل اند و حديثي كه از طريق آنان به من رسيده صحيح و پذيرفتني است مگر احاديثي كه از طريق ابوهريره رسيده است (كه مورد قبول من نيست، بلكه همه آنها نزد من مردود است.) [۱۳]
اهل سنت در رواياتي ديگرآمين گفتن را از امام علي (ع) نقل ميكنند. چنانكه ابن ماجه به سند خود از علي (ع) نقل مي‌كند كه فرمود: از رسول خدا (ص) شنيدم كه بعد از «ولاالضالين» آمين گفت. [۱۴]
بايد دانست در سند اين روايت، محمد بن ابي عبدالرحمن بن ابي ليلي وجود دارد كه حافظه اش جدا ضعيف است. [۱۵]
شعبه هم مي‌گويد: من كسي بدحافظه‌تر از ابن ابي ليلي نديدم. [۱۶]
همچنين در سند اين حديث ابن عدي هست كه ابوحاتم در حق او مي‌گويد: او شخصي است كه به حديثش احتجاج نمي‌شود. [۱۷]
براستي با اين ضعف سند چگونه مي‌توان آن را مستند يك حكم فقهي قرار داد؟
اهل سنت از ابي داود روايتي نقل كرده اند كه به سندش از ابي زهير نقل مي‌كند كه پيامبر اكرم (ص) فرمود: دعاي خود را به آمين ختم كنيد زيرا در اين صورت به اجابت نزديك‌تر است. [۱۸]
در سند اين حديث هم ابومصبح مقرائي قرار دارد كه مجهول است پس سند حديث ناتمام است. [۱۹] و همچنين از نظر دلالت هم اضطراب دارد؛ زيرا مربوط به آمين گفتن بعد از فاتحة الكتاب در نماز نيست و اصلا ذكري از نماز در اين روايت نشده است. تنها مطلبي كه اين روايت دارد، آمين گفتن پس از دعا است بدين ترتيب مي‌بينيم كه همه روايات وارد شده در اين باب كه در آنها ذكري از آمين گفتن آمده است اشكال سندي دارند.
منابع:
۱- عاملي، سيدجواد حسيني، مفتاح الكرامه، ج۸ص۲۳۸، قم، دفتر انتشارات اسلامي، اول، ۱۴۱۹
۲-مغني ابن قدامه، ج ۱، ص ۵۰۶.
۳ -صحيح مسلم، كتاب المساجد و مواضع الصلاه، باب تحريم الكلام في الصلاه، ص۲۵۲ح۱۰۸۶.
۴-وسائل الشيعه، كتاب الصلاه باب عدم جواز التامين، ج ۷ ص ۶۷، . ح۷۳۶۲.
۵ - همان، ح۱۰۸۴.
۶- همان، ح۱۰۸۵.
۷- شيخ مفيد، محمد، المقنعه، ص ۱۰۵، قم، دفتر انتشارات اسلامي، .
۸- طوسي، محمد بن حسن، الخلاف، ج ۱، ص ۳۳۲، قم دفتر انتشارات اسلامي، .
۹- حسن بن مطهر حلي، تذكرة الفقهاء، ج ۳ص۱۶۲، مساله ۲۶۵. قم موسسه آل البيت، اول، ۱۴۱۴.
۱۰- المجموع، ج ۳، ص ۳۷۳.
۱۱- بيهقي، سنن كبري، ج۲ص۵۵
۱۲- سيراعلام النبلاء، ج ۲، ص ۴۳۳.
۱۳- عبدالحميد ابن ابي الحديد معتزلي، شرح نهج البلاغه، ج ۴، ص ۶۸.
۱۴- سنن ابن ماجه، ج ۱ ص ۲۷۸.
۱۵- همان
۱۶- دارقطني، علي بن عمر، علل الدار قطني، ج ۳، ص ۱۸۶.
۱۷- تهذيب التهذيب، ج ۲، ص ۱۹۰.
۱۸- سنن ابي داود، ص۱۸۰كتاب الصلاه بان التامين، ح۹۳۸.
۱۹- عظيم آبادي، محمد، عون المعبود، ج۳، ص ۱۵۱، بيروت، دارالكتب العلميه، دوم، ۱۴۱۵.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حج