شكل‌گيري جنبش شيعيان عربستان
عصر شیعه ـ "سلمان محمد العید " نویسنده و روزنامه‌نگار معارض سعودی طی مقاله‌ای به بررسی روند شکل‌گیری این جنبش ، فعالیت و تغییر و تحولاتی که بر آن رفته می‌پردازد، با توجه به طولانی بودن بحث این مطلب در چند بخش ارائه می‌شود و بخش اول به بررسی جنبش اصلاح طلب عربستان طی دو دهه 70 و 80 قرن گذشته می‌پردازد.
محمد العید با اشاره به اینکه نزاع با طرف دیگر یا رقابت با هدف غلبه بر آن همواره تفسیری است که برای شکل‌گیری جریان اسلام سیاسی در میان شیعیان عربستان ارائه شده، می‌نویسد: این جریان در حقیقت در ابتدا به صورت یک جریان روشنگری پای به عرصه وجود گذاشت و سپس آنچنان با قدرت شکل گرفت که تا به نوک پیکان برخورد با خاندان حاکم و منادی تغییر و تحول ریشه‌ای در نظام سیاسی و اجتماعی عربستان تبدیل شود.
جریان اصلاح طلب و مخالفت با جریان مذهبی سنتی
از همان ابتدا یعنی اواسط دهه هفتاد جریان اصلاح طلب عربستان اگرچه خود را به عنوان یک سازمان سیاسی - مذهبی علنی و شناخته شده مطرح نکرد، اما بنای مخالفت با جریان مذهبی سنتی را پایه‌گذاری کرد که گروهی از روحانیون و مردان دینی منطقه آن رهبری آن را بدست داشتند، به همین دلیل جریان اصلا‌ح‌گرا به رهبری روحانیون جوان و روشنفکر اعلام کرد، به مقوله‌هایی غیر از مقولات سنتی از جمله ادای مراسم دینی ، عبادی و مقولاتی چون احکام شرع و ارث و میراث می‌پردازد و بدین وسیله تاکید کرد که طرح‌های اجتماعی و فرهنگی جدیدی برای جامعه‌ای دارد که تغییر آن بسیار مشکل می‌نمود.
تلاش جهت ایجاد روشنگری در جامعه سعودی
با این حال و با وجودی که بسیاری از روحانیون سنتی این جریان را رد کرده و آشکارا مخالفت خود را با فعالیت آن و عضویت در آن اعلام کردند، اما نگاهی به روند فعالیت این جریان در طول این چند دهه ثابت می‌کند، این جریان تاحدود زیادی موفق بوده و توانسته موجب روشنگری‌هایی در جامعه سعودی شود.
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و دمیدن جانی دوباره در کالبد جنبش
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و ارائه تعریف جدید از اسلام که پا را از حوزه سنتی خود فراتر می‌نهاد و وارد عرصه سیاست می‌شد، اثر خود را در بر جریان اصلاح طلب عربستان هم گذاشت و در اولین بازتاب موجب گردید، ده‌ها شهروند شیعی عربستانی با برگزاری تظاهراتی خواستار اسلام سیاسی غیر سنتی از حاکمان خود شوند و این در واقع تحولی بزرگ در جریان اصلاح طلب بشمار می‌آمد، از این جهت که نزاع میان اصلاح طلبان با روحانیون سنتی را به نزاع میان اصلاح طلبان با قدرت سیاسی تبدیل می‌کرد و در این میان انقلاب اسلامی در ایران تاثیری انکار ناپذیر بر این تغییر و تحول داشت.
انقلاب اسلامی عامل آشنایی بیش از پیش رهبران اصلاح طلب با اسلام سیاسی
در واقع انقلاب اسلامی در ایران عاملی شد تا رهبران این جنبش تلاش نمایند بیش از پیش با اسلام سیاسی آشنا شوند و خود را به عنوان یک جنبش سیاسی در عربستان مطرح کنند که خواهان تغییر رژیم و قدرت حاکمه هستند، به همین منظور نام "سازمان انقلاب اسلامی در جزیره العرب " را برخود نهاد و اقدام به انتشار مجلات و منشوراتی کرد که در آن عنوان شده بود، راه حل تمام مشکلات و بحران‌های سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی در رهایی از رژیم حاکم نهفته است.
گسترش فعالیت‌ها و حفظ موجودیت
سازمان انقلاب اسلامی در جزیره العرب به این حد اکتفا نکرد، بلکه با گسیل کردن مخفیانه مبلغان و فعالان خود به سراسر منطقه شرق عربستان (یعنی قطیف و احساء) تلاش کرد، ضمن اطلاع رسانی بر جمع یاران و اعضای سازمان بیفزاید.
با وجودی‌که خاندان حاکم تلاش بسیار کرد تا به اوضاع جدید سرو سامانی بدهد و سازمان انقلاب اسلامی در جزیره العرب را سرکوب کند، با این حال این سازمان نه تنها در معرض خطر زوال و فروپاشی قرار نگرفت بلکه در دهه هشتاد با قدرت بیشتر به فعالیت خود در عرصه سیاسی ادامه داد.
هماهنگی با تغییر و تحولات روز مهمترین عامل بقای جنبش
شاید بتوان از جمله دلایل تاثیرگذار بر ادامه روند فعالیت و شکوفایی جریان اصلاح طلب در عربستان را در به روز بودن آن ملاحظه کرد، به این معنی که رهبران سازمان با توجه به شرایط روز اطلاعیه‌ها ، دعوت‌ها، منشورات و اطلاع‌رسانی‌ها خود را تغییر می‌دادند و با توجه به شرایط حاکم پیش می‌رفتند و همچنان بر تغییر نظام سیاسی تاکید داشتند و همین عاملی شد تا هر روز بیش از پیش بر جایگاه مردمی آنها افزوده شود، به همین دلیل هرگاه رهبرانی از سازمان بازداشت یا دستگیر می‌شدند، به سرعت رهبرانی جوان جای آنها را می‌گرفتند و حملات تبلیغی سازمان بر اساس سیاست‌های جدید پایه‌ریزی می‌شد تا مردم را بیش از پیش به استقامت و پایداری و مبارزه دعوت می‌کند.
تشدید فشار بر سازمان از جذب جریان اسلامگر‌ای سنتی
فشارهای اعمال شده از سوی نظام حاکم بر سازمان انقلاب اسلامی در جزیره العرب به دستگیری فعالان و رهبران این سازمان خلاصه نمی‌شد، بلکه در دهه هشتاد و با افزایش نفوذ این جریان در میان شیعیان و شرق عربستان آل سعود در ترفندی جدید با جذب جریان اسلامگر‌ای سنتی ضمن این که از این جریان خواست وفاداری خود به حکومت را اعلام کند، از جریان اصلاح طلب اعلام برائت و اقدامات و فعالیت‌های آنها را تحریم کند.
ادامه روند تشدید فشار با اتخاذ سیاست مشت آهنین سعودی
بازداشت 300 فعال سازمان و استفاده از مشت آهنین و فشار بیش از حدی که در زندان‌ها بر اعضای بازداشت شده وارد می‌آمد عاملی شد تا برخی از رهبران سازمان انقلاب اسلامی در جزیره العرب منادی مبارزه مسالمت‌آمیز شوند تا بدان وسیله ضمن کاستن از فشار وارده بر سازمان از راه‌های سیاسی خواسته‌های خود را دنبال کنند.
بر این اساس می‌توان گفت جریان اصلاح طلب شیعی در عربستان که خود را با نام سازمان انقلاب اسلامی در جزیره العرب معرفی کرد، با تغییر و تحول در عرصه سیاسی و منطقه‌ای تغییر و تحول یافت و همین درک بالا از شرایط موجود باعث شد تا ضمن این که به عنوان یک جریان موفق در عرصه سیاسی عربستان سعودی مطرح شود، با وجود تمام فشار و سرکوب‌ها همچنان به حیات خود ادامه دهد.