از شعارهای بی‌عمل تا بی‌تفاوتی مسئولان, مقصد زمینی معراج پیامبر(ص) در چنگ صهیونیسم

در سالروز به آتش کشیده شدن مسجد‌الاقصی به دست رژیم صهیونیستی و روز مساجد، گفت‌وگویی با یکی از اساتید عرصه ادبیات درباره قدس شریف و روندی که شاعران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نسبت به سرایش شعر در این باره داشته‌اند داشتیم. 

رضا اسماعیلی، مدرس ادبیات دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در رابطه با رویکرد جامعه ادبی نسبت به این موضوع بیان کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و نامگذاری جمعه آخر ماه رمضان به نام روز جهانی قدس توسط امام خمینی(ره)، زمینه آن به وجود آمد که ذهن و زبان شاعران به مسئله آزادی قدس و فلسطین معطوف شود. مسئله آزادی فلسطین فقط ماجرای آزادسازی این منطقه نیست، بلکه می‌بینیم مردمی که به ارزش‌هایی مانند آزادی، نوع‌دوستی و انسانیت اعتقاد دارند، تجاوز اسرائیل به فلسطین را محکوم می‌کنند و اسرائیل از زمانی که این اقدام را انجام داد در بین مردم تمام کشورهای جهان منفور شده است. در بین جامعه دینی، هنری و روشنفکران نیز شاهد آن هستیم که رژیم صهیونیستی محکوم شده و می‌شود و در جامعه ادبی ما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و از همان سال‌های اول انقلاب، پرداختن به قدس و فلسطین در میان شاعران مطرح بود و در شعرهایشان به آزادی قدس و فلسطین پرداختند و گاهاً این اشعار در مطبوعات منعکس و چاپ می‌شد و در  چهار دهه‌ای که پشت سر گذاشتیم، این جریان ادبی قدرتمندتر شده و شکل‌های متفاوت و جدیدی به خود گرفته است. با به وجود آمدن روز جهانی قدس، شاعران به آوارگان و جنگ‌زدگان فلسطینی پرداختند و اکنون اگر از کسی که درد انسانیت داشته باشد، از جریان قدس و اشغال شدن فلسطین پرسیده شود، می‌بینیم که آن فرد هم این تجاوز را محکوم می‌کند.

این شاعر در رابطه با کارهای شاعران گفت: کاری که علاوه بر سرودن اشعار در زمان دفاع مقدس توسط شاعران و فعالان عرصه ادبیات صورت می‌گرفت، این بود که به جبهه می‌رفتند و از نزدیک فضا را لمس می‌کردند. این اقدام باعث می‌شد که اثر هنرمند اثرگذاری بیشتری داشته شود. امروز هم ضرورت دارد که ما علاوه بر سرودن اشعار آرمانی، با کمک مسئولان فرهنگی کشور، شاعران را به فلسطین بفرستیم تا از نزدیک فضا و اردوگاه آوارگان فلسطینی را ببینند و آن اشک کودکی که در اشعارشان می‌آوردند را از نزدیک با چشمان خود در لحظه غلطیدن اشک روی صورت کودکان مظلوم مشاهده کنند و با جوانانی که تنها سلاح‌شان سنگ است همراهی و هم‌نشینی کنند، این کار باعث می‌شود که ادبیاتی که خلق می‌شود از محدوده ذهنی بودن خارج شود و تأثیرگذارتر باشد که البته این اتفاق کمتر رخ داده است.

شعار بی‌عمل؛ ایجاد انفعال
وی در ادامه به تأثیر شعارها پرداخت و بیان کرد: شعار اگر با عمل همراه نباشد بی‌اثر است. در دوران انقلاب شعار و عمل به یکدیگر نزدیک بود و شعار، مرحله اول بود و بعد از پیروزی انقلاب باید به عمل تبدیل می‌شد. اگر با گذشت چهار دهه از دوران انقلاب، هنوز شاهد نابرابری و بی‌عدالتی باشیم، به این معنی است که کم‌کاری کرده‌ایم و هنوز در حال شعار دادن هستیم. در مورد بحث فلسطین هم همین است، اگر بعد از این همه سال کاری نکرده باشیم و هنوز در مرحله شعار مانده باشیم ممکن است دچار انفعال شویم. در سفرهایی که به لبنان داشتیم، در اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی حضور پیدا می‌کردیم و می‌دیدیم بعضی از فلسطینیان نیز دچار انفعال شده‌اند و دیگر هیچ چیز برایشان مهم نیست. در حقیقت با گذشت این همه سال و سازش‌هایی که اعراب با اسرائیل داشته‌اند، سبب شده است که مردم بی‌تفاوت شوند و این بسیار خطرناک است. این عقب‌نشینی باعث می‌شود که شعارها کم‌کم به ضد ارزش تبدیل شود و ممکن است مردم بیان کنند تا چه زمان می‌خواهید شعار دهید، بگذارید زندگی کنیم و به این وضعیت عادت می‌کنند؛ در حالی که این شعارها کمک می‌کند تا از وضعیت موجود به وضعیت موعود دست پیدا کنیم، اما به‌ خاطر سازش‌های اعراب و رخ ندادن اتفاق خاصی، نوعی دلسردی و انفعال و ناامیدی در حال حاکم شدن بر مردم است. این موضوعی است که شاعران باید به آن بپردازند.

وی ادامه داد: اکنون وقت عمل است و باید از مرحله شعار دادن بگذریم و دست به‌ کار شویم و به دنبال راهکاری برای عملیاتی کردن این شعارها باشیم که برای تحقق این امر در مرحله اول امت اسلامی باید پیشتاز باشد و در مرحله دوم شاعران نیز باید جهان اسلام و حکومت‌هایی عربی را بازخواست کنند.

زیبایی کلام در کنار محتوا
اسماعیلی به محتوای شعرهای مربوط به فلسطین اشاره کرد و گفت: در اشعار انقلابی نه‌تنها شکل و زیبایی کلامی شعر مهم است، بلکه محتوای آن نیز از اهمیت بالایی برخوردار بوده و این نوع شعرها باید موضوع، موضع و کارکردهای ادبی و هنری را داشته باشد.
وی افزود: در ادبیات چه چیز گفتن مهم نیست، بلکه چگونه گفتن مهم است. در حقیقت نثر را به راه رفتن و شعر را به رقصیدن تشبیه می‌کنند. در راه رفتن انسان یک مقصد دارد و در رقصیدن هیچ مقصدی وجود ندارد و فقط زیبایی مهم است، اما در ادبیات انقلابی هم چه‌ چیزی گفتن مهم است و هم چگونه گفتن و برای چه چیزی گفتن مهم است. ما قصد داریم تا از شعر برای رساندن پیام‌های انسانی استفاده کنیم. اگر شعر بسیار زیبا و احساسی باشد، اما محتوا را نرساند، آن شعر بی‌فایده است و در واقع به هدف انقلابی مورد نظر نرسیده‌ایم، لذا در اشعار مربوط به فلسطین، ساختار و زیبایی شعر مهم است تا در خدمت رساندن منظور و مفهوم قرار بگیرد.
جایگاه پایان معراج پیامبر(ص) در چنگ دشمنان
این شاعر در مورد بیت‌المقدس تصریح کرد: این مسجد مقدس، قبله اول مسلمانان بوده و گفته‌اند معراج پیامبر(ص) از کعبه شروع و در قدس پایان یافته که این خود نکته بسیار مهمی است. ما وقتی مطالعه می‌کنیم و متوجه می‌شویم این مسجد یکی از سه مسجد مقدس معرفی شده و قبله اول مسلمانان بوده است، در نگاه ما ارزش پیدا می‌کند و برای حفظ این مکان مقدس خود را موظف می‌دانیم و اکنون که دیده می‌شود این مسجد در دست دشمنان اسلام است، تکلیف دینی و انسانی خود می‌دانیم که برای نجات این مکان مقدس شعر بسراییم و کاری کنیم. در این مسیر شاعران بزرگی مانند زنده‌یاد استاد حمید سبزواری حضور داشته‌اند که ایشان با شعر «همپای جلودار»، آرمان آزادسازی قدس شریف را بیان کرده است و یکی از مهمترین تولیدات حوزه هنری، اجرای این سرود بوده. امروز نیز شاعران معاصر باید به این آرمان بپردازند و به این مسئله به شکل یک قضیه انسانی پرداخته شود و جهان را با خود همراه کند، اگر این اتفاق رخ دهد و همه مردم جهان این اشغالگری را محکوم کنند، آرمان آزادسازی قدس سریع‌تر نمایان می‌شود. لذا باید به این مطالب اشاره کنیم که بعد از اشغال فلسطین، انسانیت، امنیت و کرامت از بین رفته است و باید به این جریان نه فقط از منظر مسلمانان، بلکه از منظر تمام مردم جهان بپردازیم.

اسماعیلی درمورد پویش جهانی شاعران علیه جنایات رژیم صهیونیستی اظهار کرد: چند سال پیش یک کنگره بین‌المللی شعر مقاومت برگزار شد و ما تا سه دوره میزبان این مراسم بودیم. یکی از راهکارهایی که می‌تواند به آزادی فلسطین کمک کند، تعامل‌ شاعران مقاومت جهان است و باید سعی کنیم که این کنگره‌های جهانی با موضوع فلسطین و قدس برگزار شود و شاعران جهان در این کنگره‌ها شرکت و با اشعار خود آرمان آزادی قدس را نمایان کنند. از طرف دیگر وقتی اسرائیل ببیند که عملش از طرف تمام مردم جهان محکوم است، مانند اکنون منفورتر و منزوی‌تر می‌شود و از موضع خود عقب‌نشینی می‌کند، از این رو این کنگره‌ها بسیار مهم هستند، اما متأسفانه بعد از برگزاری سه دوره کنگره شاعران بین‌المللی مقاومت، این کنگره متوقف شد و یکی از بزرگ‌ترین حسرت‌های من همین تعطیل شدن این جلسات است؛ چراکه دایره تأثیرگذاری زیادی داشت.
بی‌تفاوتی در برابر مسائل فلسطین
وی ادامه داد: سیاست‌گذاران فرهنگی ما نیز بسیار بی‌تفاوت بوده‌اند و حتی یکی از مسئولان نپرسید چرا این کنگره متوقف شد. اکنون ما خود را سرگرم مراسم‌ها و مجمع‌های بدون تأثیر کرده‌ایم و دچار جشنواره‌زدگی شده‌ایم، آن‌ هم جشنواره‌هایی که اثر و دایره تأثیرگذاری کمی دارند و در حقیقت به دور خود می‌چرخیم. ما باید با شاعران جهان تعامل ایجاد کنیم و تا زمانی که این اتفاق رخ ندهد و مردم جهان با مردم فلسطین همدردی نکنند نمی‌توانیم شاهد آزادی فلسطین باشیم.

فلسطین؛ نماد مظلومیت
اسماعیلی به دغدغه‌های مردم و شاعران جهان پرداخت و گفت: فلسطین نمادی از مظلومیت و بی‌دفاعی است و در مسئله تجاوز به فلسطین، موضوعی که اهمیت دارد این است که صلح جهانی به خطر می‌افتد و اگر مردم جهان نسبت به این موضوع بی‌تفاوت باشند، این اتفاق در کشورهای دیگر جهان هم رخ خواهد داد، همان طور که رخ داد و عراق به ایران و سپس به کویت تجاوز کرد و به این شکل متجاوزین جسور می‌شوند؛ بنابراین فلسطین نماد مظلومیت و کشور مورد تجاوز قرار گرفته است، پس جان کلام دفاع از صلح جهانی است. موضوع دیگر این که در چنین جریاناتی شاعران باید مردم جهان را به صحنه بکشانند و ایجاد وحدت کرده و این ظلم را محکوم کنیم که تاکنون نیز توانسته‌ایم همدلی و وحدت جهانی را علیه ظلم و تجاوز و حمایت از مظلوم برانگیزیم و اسرائیل را منزوی کنیم، اما هنوز لازم است تا کنگره‌های شعر جهانی برگزار و شعارها به عمل تبدیل شود که این امر برعهده مسئولان و سران کشورهای عربی و حکومت‌های اسلامی است که باید از بی‌تفاوتی خارج شوند. شاعران و نویسندگان فضا را به گونه‌ای تغییر داده‌اند که اگر اکنون سکوت کنند، از طرف ملت خود به همکاری با اسرائیل محکوم می‌شوند و این استرس سیاسی در حکم یک تلنگر بود و تحولاتی ایجاد کرده است.
مساجد؛ کانون دانش و تربیت
وی درپایان در مورد مساجد بیان کرد: از آنجا که امروز روز جهانی مسجد است، عرض می‌کنم که مساجد از زمان صدر اسلام تاکنون، کاربردهای متفاوتی همچون کانونی برای آموزش، دانش‌آموزی، مشورت، سیاست، مسائل اجتماعی، دینی و تربیتی بوده است. ما باید این کارکردها را احیا کنیم. اگر این کاربردها در جهان اسلام احیا شود، مساجد می‌تواند به عنوان مرکز و قطب علمی و دینی باشد، اما متأسفانه مساجد امروز از آن کارکردها فاصله دارد و در حاشیه قرار گرفته و به‌ جای آن‌که عالم‌محور باشد، مداح‌محور شده است که این آسیب بزرگی به شمار می‌آید. انقلاب اسلامی خود از مساجد پا گرفت و امام خمینی (ره) فرمودند که مسجد سنگر است و قدرت‌های سیاسی از مساجد می‌ترسیدند، لذا باید کاری کنیم تا مساجد آن کاربرد اصلی خود را به دست‌ آورد و عالم‌محور و کانون دانش و تربیت شود.